خار استخوانی زانو (استخوان اضافه زانو) چیست؟ علائم، علت‌ها و راه‌های درمان

زانو یکی از پرتحرک‌ترین و پُرفشارترین مفصل‌های بدن است؛ به همین دلیل بیشتر از سایر مفصل‌ها در معرض آسیب و تغییرات استخوانی قرار دارد. گاهی بدن برای محافظت از مفصل زانو در برابر ساییدگی یا التهاب، استخوان اضافه‌ای به نام خار استخوانی (استئوفیت) می‌سازد.

در این مقاله به زبان ساده و کامل توضیح داده‌ایم که خار استخوانی زانو دقیقاً چیست، چرا ایجاد می‌شود و چطور می‌توان آن را بدون جراحی درمان کرد.

خار استخوانی زانو دقیقاً چیست؟+عکس

استخوان اضافه در زانو یا خار استخوانی زانو که در پزشکی به آن اُستئوفیت (Osteophyte) گفته می‌شود، به معنی رشد استخوان یا ایجاد برجستگی اضافی استخوان در لبه‌های مفصل زانو است.

اگر مفصل زانو تحت فشار باشد یا دچار ساییدگی شود، بدن در یک واکنش طبیعی برای ترمیم و محافظت از مفصل زانو، این استخوان اضافه را ایجاد می‌کند. با این حال این استخوان اضافه ممکن است بیش از اندازه رشد کند و خودش مزاحم حرکت طبیعی مفصل شود یا به بافت‌های اطراف فشار بیاورد.

همانطور که در عکس استخوان اضافه در زانو می‌بینید، خار استخوانی یا استئوفیت معمولاً در نقاطی دیده می‌شود که استخوان‌ها به هم نزدیک‌اند و بیشترین فشار یا تماس را تحمل می‌کنند — مانند لبه استخوان ران، درشت‌نی یا اطراف کشکک (کاسه زانو).
خار استخوانی از همان جنس استخوان طبیعی بدن است — یعنی یک توده سفت و زنده که در امتداد استخوان اصلی رشد کرده، نه تومور یا جسم خارجی. اغلب صاف یا گرد است و برخلاف اسمش، «تیز» یا «خارمانند» نیست.
مطالعه بیشتر: با مراحل پیشرفت آرتروز زانو آشنا شوید

علائم خار استخوانی زانو

خار استخوانی زانو همیشه هم با علائم مشخصی غیر از برجستگی زانو همراه نیست. حتی در بسیاری از افراد، این برجستگی استخوانی تصادفی در عکس رادیولوژی دیده می‌شود و هیچ دردی هم ایجاد نمی‌کند.
اما اگر اندازه‌ی آن بزرگ شود یا به بافت‌های اطراف (مثل تاندون، رباط یا عصب) فشار بیاورد، می‌تواند باعث ناراحتی و محدودیت حرکتی شود.

در ادامه با مهم‌ترین علائم خار استخوانی زانو یا استئوفیت آشنا می‌شوید:

• درد زانو هنگام حرکت یا فشار (مخصوصاً هنگام بالا رفتن از پله یا نشستن طولانی)

• احساس خشکی یا سفتی مفصل به‌ویژه پس از استراحت یا صبح‌ها بعد از بیدار شدن

• صدا دادن زانو در هنگام خم و راست کردن (احساس تق‌تق یا ساییدگی)

• محدود شدن دامنه حرکت زانو یا سخت شدن خم شدن کامل پا

• ورم یا التهاب خفیف در اطراف مفصل

• احساس گیر کردن یا قفل شدن زانو (در صورت وجود تکه استخوانی آزاد)

• درد در لمس یا فشار روی بخش خاصی از زانو

• در برخی موارد احساس ضعف یا ناپایداری در مفصل

چرا استخوان اضافه در زانو ایجاد می‌شود؟

علت شایع و اصلی ایجاد استخوان اضافه در زانو یا خار استخوانی زانو، واکنش طبیعی بدن به فشار، ساییدگی یا آسیب مفصل است که استخوان جدیدی در اطراف لبه‌های آن می‌سازد تا سطح مفصل را مقاوم‌تر کند.

اما گاهی اوقات هم به دلیل مشکلات و آسیب‌های قبلی، یا به دلایل ژنتیک، استخوان اضافه در زانو ایجاد می‌شود.

در ادامه، شایع‌ترین دلایل ایجاد خار استخوانی زانو را می‌خوانید.

آرتروز یا ساییدگی مفصل (شایع‌ترین علت)

آرتروز زانو زمانی رخ می‌دهد که غضروف محافظ بین استخوان‌های مفصل زانو نازک یا فرسوده شود. در نتیجه، استخوان‌ها روی هم ساییده می‌شوند و بدن برای کاهش اصطکاک، استخوان اضافه یا استئوفیت می‌سازد. این خار استخوانی بیشتر در اطراف مفصل دیده می‌شود و با درد، خشکی و محدودیت حرکت همراه است.
🔹 شایع در افراد میانسال و سالمند، به‌ویژه در زنان و کسانی که سابقه خانوادگی آرتروز دارند.

فشار یا استفاده بیش از حد از زانو

فعالیت‌های سنگین و حرکات تکراری مثل دویدن، کوهنوردی یا کار ایستاده باعث وارد شدن فشار مکانیکی مداوم به مفصل زانو می‌شود. این فشار باعث تحریک بافت استخوانی و واکنش ترمیمی بدن می‌شود که در نهایت به تشکیل خار استخوانی منجر می‌شود.
🔹 در ورزشکاران یا افرادی که کار فیزیکی زیاد دارند بیشتر دیده می‌شود.

مشکلات یا آسیب‌های قبلی به زانو

بعد از شکستگی، ضربه یا عمل جراحی (مثل ترمیم رباط صلیبی)، فرآیند طبیعی ترمیم استخوان ممکن است بیش‌فعال شود. در این حالت، سلول‌های استخوان‌ساز بیش از حد کار می‌کنند و توده یا خار استخوانی در محل ترمیم یا اطراف مفصل شکل می‌گیرد.

مشکلاتی مانند انحراف در محور پا (مثل زانوی پرانتزی یا زانوی ضربدری) هم باعث می‌شود فشار روی مفصل به‌طور نامتعادل پخش شود و بدن به صورت واکنشی یا ترمیمی، استخوان اضافه در زانو بسازد.
🔹 استئوفیت معمولاً در محل آسیب قبلی در تصویربرداری با اشعه X یا MRI دیده می‌شود.

التهاب مزمن در مفصل یا تاندون‌ها

بیماری‌های التهابی مثل آرتریت روماتوئید، تاندونیت یا بورسیت زانو هم می‌توانند باعث تحریک مداوم بافت‌های اطراف مفصل شوند.

در اثر این التهاب، مواد شیمیایی التهابی (سیتوکین‌ها) ترشح می‌شوند که سلول‌های استخوان‌ساز را فعال می‌کند و باعث رشد غیرطبیعی استخوان در لبه مفصل یا محل اتصال تاندون‌ها می‌شود.

چاقی یا اضافه‌وزن

در افراد با اضافه‌وزن، هر قدم فشاری چند برابر وزن بدن به مفصل زانو وارد می‌کند. این فشار مداوم باعث سایش غضروف، تحریک استخوان زیرین و رشد استخوان اضافه می‌شود.

علاوه‌براین، چاقی با التهاب مزمن در بدن همراه است که روند استخوان‌سازی غیرطبیعی را تشدید می‌کند.

عوامل ژنتیکی و ارثی

در برخی افراد، ژن‌های خاصی باعث فعالیت بیش‌ازحد سلول‌های استخوان‌ساز یا ضعف در بافت غضروف می‌شود. به همین دلیل، در معرض آرتروز زودرس و تشکیل خار استخوانی زانو قرار می‌گیرند.

اگر چند نفر از اعضای خانواده دچار آرتروز یا استخوان اضافه در زانو هستند، احتمال بروز آن در دیگر اعضا نیز بیشتر است.

محل‌های شایع استخوان اضافه زانو و علت هرکدام

استخوان اضافه زانو ممکن است در محل‌های مختلف از جمله جلوی زانو، پشت زانو، زیر زانو و حتی داخل مفصل ایجاد شود.

محل خار استخوانی زانو در شدت و نوع زانو درد و سایر علائم مانند قفل شدن زانو تاثیر دارد؛ در بعضی از موارد ممکن است علت احتمالی استخوان اضافه را هم مشخص کند. البته به تنهایی برای تشخیص علت کافی نیست.

جدول زیر محل خار استخوانی زانو و علل احتمالی هر کدام را به شما نشان می‌دهد.

 تشخیص: پزشک چطور علت خار استخوانی را پیدا می‌کند؟

اگر خار استخوانی یا استخوان اضافه زانو با درد همراه باشد و بیشتر از چند هفته طول بکشد، و هنگام حرکت زانو صدای تق‌تق یا قفل شدن احساس شود باید به پزشک ارتوپد یا متخصص فیزیوتراپی مراجعه کرد.

تشخیص به‌موقع مهم است چون خار استخوانی اگر درمان نشود، می‌تواند باعث آسیب بیشتر به مفصل و غضروف شود.

• بررسی شرح حال: پزشک درباره زمان شروع درد، نوع فعالیت‌ها، شغل، سابقه‌ی آسیب یا بیماری‌های مفصلی سؤال می‌پرسد.

• معاینه فیزیکی: لمس نقاط مختلف زانو، بررسی دامنه حرکتی، ورم یا صداهای مفصل برای یافتن محل احتمالی خار.

• تصویربرداری با X-ray (رادیوگرافی): رایج‌ترین روش تشخیص است؛ خار استخوانی معمولاً در لبه‌های مفصل به‌صورت زائده‌های سفید روی تصویر دیده می‌شود.

• MRI (در موارد خاص): اگر پزشک بخواهد وضعیت غضروف، تاندون یا بافت نرم اطراف را هم بررسی کند، MRI انجام می‌دهد.

• سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن (در شرایط خاص): گاهی برای خارهای کوچک یا پنهان در بافت نرم از این روش‌ها استفاده می‌شود.

• تشخیص علت زمینه‌ای: در نهایت پزشک بررسی می‌کند که آیا خار به دلیل آرتروز، التهاب، آسیب قدیمی یا فشار مکرر ایجاد شده است.

درمان خار استخوانی زانو (از ساده تا پیشرفته)

خوشبختانه در بسیاری از موارد با روش‌های ساده مثل کاهش التهاب از طریق دارو، فیزیوتراپی و اصلاح سبک زندگی، درد و محدودیت حرکت ناشی از خار استخوانی درمان می‌شود و همیشه نیازی به جراحی ندارد.
اما اگر خار باعث قفل شدن زانو، آسیب به غضروف یا درد مداوم شود، پزشک ممکن است روش‌های تخصصی‌تر مانند تزریق یا جراحی را پیشنهاد کند.

۱. درمان‌های خانگی و سبک زندگی

در مراحل خفیف یا وقتی خار استخوانی هنوز کوچک و بدون درد و سایر علائم است، درمان‌های خانگی ساده مثل موارد زیر، معمولا بسیار موثر هستند.

معمولا در مواردی که استخوان اضافه در زانو در اثر اضافه وزن یا استفاده بیش از حد از زانو ایجاد شده است، این درمان‌ها مفید هستند. برای آرتروز زانو یا آسیب‌های قبلی نباید از درمان خانگی استفاده کرد.

⏱️ اثر قابل‌مشاهده: معمولاً طی ۲ تا ۴ هفته.

اگر روش‌های زیر بعد از ۱ ماه نتیجه نداد، پزشک معمولا درمان دارویی و فیزیوتراپی را آغاز می‌کند.

• استراحت نسبی: پرهیز از فعالیت‌هایی مثل دویدن، بالا رفتن زیاد از پله یا نشستن طولانی.

• کمپرس سرد یا گرم: یخ در ۲–۳ روز اول التهاب را کم می‌کند، و گرمای مرطوب در روزهای بعد باعث کاهش خشکی مفصل می‌شود.

• کاهش وزن: هر کیلو کاهش وزن می‌تواند فشار روی زانو را چند برابر کم کند.

• کفش مناسب یا کفی طبی: برای توزیع بهتر فشار روی مفصل.

• حرکات کششی سبک: با راهنمایی فیزیوتراپیست برای حفظ انعطاف زانو.

۲. درمان دارویی و فیزیوتراپی

وقتی درد یا التهاب همراه با خار استخوان زیاد باشد یا بعد از ۱ ماه انجام درمان‌های خانگی، فرد نتیجه‌ای از آن‌ها نگرفت، پزشک ترکیبی از دارو و تمرین‌های فیزیوتراپی زانو را تجویز می‌کند.

معمولا در استئوفیت ناشی از آرتروز خفیف، التهاب یا فشار مکرر روی مفصل زانو، این دو روش درمانی نتیجه می‌دهد.

⏱️ مدت زمان بهبودی دارودرمانی و فیزیوتراپی: حدود ۲ تا ۶ هفته

• داروهای ضدالتهاب (NSAIDs) مثل ایبوپروفن یا دیکلوفناک برای کاهش درد و ورم.

• پمادها یا ژل‌های موضعی برای کنترل دردهای سطحی.

• فیزیوتراپی:

  • تمرین‌های کششی و تقویتی عضلات ران و ساق برای کاهش فشار روی مفصل.

  • دستگاه‌های اولتراسوند یا لیزر تراپی برای کاهش التهاب بافت‌ها.

  • اصلاح نحوه‌ی راه رفتن یا نشستن.

۳. درمان تزریقی و جراحی

در صورت موثر نبودن روش‌های قبلی یا وجود خار استخوانی بزرگ در زانو که معمولا هم با علائمی مانند دشواری راه رفتن و قفل شدن زانو همراه می‌شود، پزشک از درمان‌های پیشرفته‌تر مانند تزریق و جراحی استفاده می‌کند.

در افرادی که آرتروز پبشرفته یا آسیب قبلی شدید (مانند پارگی مینیسک زانو یا پارگی رباط زانو) داشته‌اند، معمولا از این دو روش برای درمان استئوفیت استفاده می‌شود.

⏱️ مدت زمان بهبودی تزریق: بهبود نسبی طی چند روز تا چند ماه

⏱️ مدت زمان بهبودی جراحی: حدود ۴ تا ۸ هفته برای برگشت به فعالیت عادی

• تزریق کورتون: برای کاهش التهاب شدید اطراف مفصل، معمولاً اثر آن طی چند روز تا چند ماه باقی می‌ماند.

• تزریق ژل یا هیالورونیک اسید: برای روان‌سازی مفصل و کاهش اصطکاک در آرتروز.

• جراحی آرتروسکوپی: خارهای بزرگ یا تکه‌های آزاد استخوان با برش کوچک و دوربین مخصوص برداشته می‌شوند.

• زانوبند زاپیامکس: بعد از جراحی و بهبود زخم آن، پزشک ممکن است استفاده از زاپیامکس را توصیه کند که می‌تواند به تسکین درد و التهاب بعد از عمل کمک کند.

سوالات متداول

آیا خار استخوانی خودش از بین می‌رود؟

خیر، خار استخوانی به‌طور کامل از بین نمی‌رود چون استخوان جدیدی است که بدن ساخته. اما با درمان‌های غیرجراحی (مثل دارو، فیزیوتراپی و اصلاح سبک زندگی) می‌توان التهاب و درد آن را کاهش داد و جلوی رشد بیشترش را گرفت.

آیا استخوان اضافه زانو باید جراحی شود؟

فقط در مواردی که خار باعث قفل شدن زانو، درد مداوم یا محدودیت شدید حرکت شود، نیاز به جراحی دارد. در بیشتر بیماران با درمان‌های ساده‌تر، علائم کنترل می‌شود و نیازی به عمل نیست.

جراحی استئوفیت عوارض دارد؟

مانند هر جراحی دیگر ممکن است ورم موقت، درد یا خشکی زانو بعد از عمل ایجاد شود، اما با فیزیوتراپی و مراقبت صحیح معمولاً طی چند هفته برطرف می‌شود. احتمال عفونت یا عود خار بسیار پایین است.

آیا تغذیه روی استخوان اضافه زانو تأثیر دارد؟

به‌طور مستقیم نه، اما رژیم غذایی سالم می‌تواند روند آرتروز و التهاب را کند کند. مصرف غذاهای ضدالتهاب (ماهی، سبزیجات، مغزها) و کاهش قند، گوشت قرمز و چربی‌های اشباع به بهبود علائم کمک می‌کند. حفظ وزن سالم هم بسیار مهم است.