مراحل پیشرفت آرتروز زانو؛ روند تحلیل و از بین رفتن مفاصل

آرتروز چیست؟ یک تعریف ساده و علمی

برای درک و درمان آرتروز زانو، ابتدا باید با شگفتی مهندسی بدن، یعنی مفصل، آشنا شویم. مفصل جایی است که دو استخوان به هم می‌رسند تا امکان حرکت را فراهم کنند، مانند لولای یک در. برای اینکه این حرکت نرم و بدون درد باشد، انتهای استخوان‌ها با یک لایه محافظ، صاف، لغزنده و لاستیکی پوشانده شده است. این بالشتک شگفت‌انگیز را تصور کنید که هر ضربه و فشاری را جذب می‌کند و به استخوان‌ها اجازه می‌دهد به نرمی روی هم سر بخورند. در علم پزشکی، این بافت حیاتی، غضروف نام دارد.

آرتروز زانو یا استئوآرتریت، فرآیندی است که در آن این غضروف محافظ به تدریج دچار ساییدگی و تحلیل می‌شود. با گذشت زمان، این لایه نرم و لغزنده، نازک، زبر و ناهموار می‌گردد. در نتیجه، حرکت مفصل دیگر روان نیست و استخوان‌ها ممکن است تماس نزدیک‌تری با هم پیدا کنند که این موضوع منجر به درد می‌شود که خود از انواع مختلف مراحل پیشرفت آرتروز زانو است و منجر به تورم و خشکی مفصل می‌شود.

مطالعه بیشتر: استخوان اضافه زانو یکی از عوارض آرتروز زانو 

تفاوت آرتروز با آرتریت روماتوئید در چیست؟

بسیار مهم است که آرتروز (استئوآرتریت) را با بیماری دیگری به نام آرتریت روماتوئید اشتباه نگیریم. این دو، با وجود تشابه در ایجاد درد مفصلی، دلایل کاملاً متفاوتی دارند:

• آرتروز (استئوآرتریت): اصولاً یک مشکل «مکانیکی» و ناشی از فرسودگی و تحلیل رفتن غضروف در طول زمان است.
• آرتریت روماتوئید: یک بیماری «خودایمنی» است؛ یعنی سیستم دفاعی بدن به اشتباه به پوشش داخلی مفاصل (غشای سینوویال) حمله کرده و باعث التهاب شدید می‌شود.

چه کسانی بیشتر در معرض آرتروز هستند؟

آرتروز یک بیماری با یک علت واحد نیست، بلکه مجموعه‌ای از عوامل خطر احتمال بروز آن را در افراد مختلف افزایش می‌دهند. شناخت این عوامل به ما در پیشگیری و مدیریت بهتر بیماری کمک می‌کند. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• سن

این مهم‌ترین عامل خطر است. با افزایش سن، توانایی غضروف برای ترمیم خود کاهش می‌یابد و محتوای آب آن کم می‌شود که آن را در برابر ساییدگی آسیب‌پذیرتر می‌کند.

• اضافه وزن و چاقی

وزن اضافی دو تأثیر مخرب دارد. اولاً، فشار مکانیکی روی مفاصل تحمل‌کننده وزن مانند زانو و لگن را چند برابر می‌کند. ثانیاً، بافت چربی موادی تولید می‌کند که می‌توانند باعث التهاب در سراسر بدن، از جمله مفاصل شوند. مقاله پیشنهادی: چرا زانوبند برای افراد مبتلا به چاقی ضروری است؟

• ژنتیک و سابقه خانوادگی

اگر والدین یا خواهر و برادر شما به آرتروز مبتلا هستند، احتمال ابتلای شما نیز بیشتر است. برخی جهش‌های ژنتیکی می‌توانند ساختار غضروف را ضعیف‌تر کنند.

• جنسیت

به دلایلی که هنوز کاملاً مشخص نیست، زنان، به‌ویژه پس از ۵۰ سالگی، بیشتر از مردان به آرتروز (به‌خصوص در زانو و دست‌ها) مبتلا می‌شوند.

• آسیب‌های قبلی مفاصل

یک آسیب جدی مانند شکستگی استخوان در نزدیکی مفصل، پارگی رباط یا آسیب به غضروف (مثلاً در حین ورزش)، می‌تواند سال‌ها بعد زمینه را برای بروز آرتروز در همان مفصل فراهم کند.

• فشارهای مکرر شغلی یا ورزشی

مشاغلی که نیازمند زانو زدن، چمباتمه زدن یا بلند کردن اجسام سنگین به صورت مکرر هستند، فشار روی مفاصل را افزایش می‌دهند. برخی ورزش‌های حرفه‌ای نیز می‌توانند همین اثر را داشته باشند.

مراحل پیشرفت آرتروز؛ تحلیل گام به گام تا مرحله ۳

پزشکان برای ارزیابی شدت آرتروز و انتخاب بهترین رویکرد درمانی، از یک سیستم مرحله‌بندی استفاده می‌کنند که اغلب بر اساس تغییرات قابل مشاهده در عکس‌برداری با اشعه ایکس (X-ray) است. شناخت این مراحل به شما کمک می‌کند تا جایگاه خود در این فرآیند را بهتر درک کرده و با همکاری پزشک، بهترین تصمیم‌ها را بگیرید.

مرحله ۱؛ آرتروز خفیف

این اولین نشانه از شروع فرآیند ساییدگی است. تحلیل غضروف بسیار خفیف است (حدود ۱۰٪). ممکن است جوانه‌های استخوانی بسیار کوچکی که خار استخوانی یا استئوفیت نامیده می‌شوند، در لبه‌های مفصل شروع به شکل‌گیری کنند. این تغییرات معمولاً در عکس رادیوگرافی به سختی قابل تشخیص هستند.

بیمار معمولاً دردی حس نمی‌کند یا درد بسیار خفیفی را فقط پس از فعالیت‌های شدید و طولانی تجربه می‌کند. این مرحله یک زنگ خطر برای شروع اقدامات پیشگیرانه است. توصیه می‌شود فرد بر کنترل وزن تمرکز کرده، از فعالیت‌های پرفشار و تکراری که به مفصل آسیب می‌زند پرهیز نماید و ورزش‌های تقویتی سبک را در برنامه خود قرار دهد. برخی پزشکان ممکن است مصرف مکمل‌هایی مانند گلوکوزامین را پیشنهاد دهند.

درجه دوم آرتروز زانو

در عکس رادیوگرافی، خارهای استخوانی به وضوح دیده می‌شوند. سطح غضروف شروع به نازک شدن کرده، اما فضای مفصلی هنوز کافی است و مقدار زیادی غضروف سالم باقی مانده است. این مرحله‌ای است که افراد معمولاً برای اولین بار متوجه علائم می‌شوند و به پزشک مراجعه می‌کنند. علائم شامل موارد زیر است:

• درد پس از فعالیت‌های روزمره مانند پیاده‌روی طولانی یا دویدن.
• احساس خشکی مفصل و سفتی، به‌ویژه پس از بیدار شدن از خواب یا نشستن برای مدتی طولانی.
• حساسیت مفصل هنگام لمس یا فشار.

مدیریت جدی بیماری از این مراحل پیشرفت آرتروز آغاز می‌شود. اقدامات شامل فیزیوتراپی برای تقویت عضلات اطراف مفصل (که به کاهش فشار کمک می‌کند)، استفاده از کفی‌های طبی یا زانوبندهای طبی و مصرف داروهای مسکن بدون نسخه در صورت نیاز است. مقاله درمان خانگی آرتروز زانو را از دست ندهید.

مرحله ۳؛ آرتروز حاد

آسیب به سطح غضروف واضح و پیشرفته است و کاهش فضای مفصلی در عکس‌برداری کاملاً مشهود است. شکاف بین استخوان‌ها باریک‌تر شده و خارهای استخوانی بزرگ‌تر شده‌اند. علائم در این مرحله بر کیفیت زندگی روزمره تأثیر می‌گذارند:

• درد مکرر حین انجام فعالیت‌های سبک مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها یا خم شدن.
• تورم و التهاب خفیف تا متوسط در مفصل.
• شنیدن صدای تق‌تق یا سایش هنگام حرکت دادن مفصل.
• شروع کاهش دامنه حرکتی.

درمان‌ها جدی‌تر می‌شوند. علاوه بر ادامه فیزیوتراپی و کنترل وزن، پزشک ممکن است داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) را تجویز کند. همچنین، گزینه‌های تزریقات داخل مفصلی مانند کورتیکواستروئیدها (برای کاهش سریع التهاب و درد) یا اسید هیالورونیک (برای روان‌سازی حرکت مفصل) مطرح می‌شوند.

مرحله ۴؛ آرتروز شدید

این پیشرفته‌ترین مرحله از مراحل پیشرفت آرتروز زانو است. فضای مفصلی به شدت کاهش یافته یا کاملاً از بین رفته و غضروف تقریباً به طور کامل تحلیل رفته است. این وضعیت به «تماس استخوان با استخوان» (Bone-on-Bone) معروف است. خارهای استخوانی بزرگ و متعدد هستند و ممکن است مایع سینوویال بسیار کمی در مفصل وجود داشته باشد. علائم در این مرحله بسیار شدید و ناتوان‌کننده هستند:

• درد شدید و تقریباً دائمی که حتی در زمان استراحت و شب‌ها نیز وجود دارد.
• کاهش شدید دامنه حرکتی که انجام ساده‌ترین کارها را دشوار می‌کند.
• تورم و التهاب مزمن.
• تغییر شکل ظاهری مفصل و بی‌ثباتی آن.

در این مرحله، درمان‌های غیرجراحی معمولاً برای کنترل درد کافی نیستند. گزینه جراحی تعویض مفصل به عنوان یک راهکار بسیار مؤثر برای از بین بردن درد، اصلاح تغییر شکل و بازگرداندن عملکرد مفصل، به طور جدی مطرح می‌شود. این جراحی می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را به شکل چشمگیری بهبود بخشد.

 درمان بر اساس مراحل پیشرفت آرتروز زانو

هدف اصلی درمان آرتروز، کنترل درد، بهبود عملکرد مفصل و حفظ کیفیت زندگی است. خوشبختانه، طیف وسیعی از درمان‌ها وجود دارد که متناسب با مرحله بیماری، سن، سطح فعالیت و سلامت عمومی شما انتخاب می‌شوند.

درمان‌های غیرجراحی؛ ۵ راه برای مدیریت مراحل اولیه تا متوسط

این روش‌ها ستون اصلی مدیریت برخی از مراحل پیشرفت آرتروز هستند و حتی در مراحل پیشرفته نیز به کار می‌روند:

تغییر سبک زندگی؛ بهترین راه برای پیشگیری از آرتروز

کنترل وزن، از موثرترین راه های پیشگیری از آرتروز زانو است. هر یک کیلوگرم کاهش وزن، فشار روی مفصل زانو را تا چهار کیلوگرم کاهش می‌دهد. کاهش وزن به تنهایی می‌تواند درد را به شکل چشمگیری کم کرده و روند پیشرفت بیماری را کند نماید. همچنین، مصرف مواد غذایی سرشار از امگا-۳ (مانند ماهی)، آنتی‌اکسیدان‌ها (میوه‌ها و سبزیجات) و پرهیز از غذاهای فرآوری‌شده و قندهای مصنوعی می‌تواند به کاهش التهاب عمومی بدن کمک کند.

ورزش درمانی و فیزیوتراپی برای جلوگیری از پیشرفت آرتروز

برخلاف تصور عمومی، استراحت مطلق برای مفصل آرتروزی مضر است. از این رو، یک فیزیوتراپیست می‌تواند یک برنامه ورزشی ایمن و مؤثر طراحی کند که شامل موارد زیر است:

• ورزش‌های تقویتی: تقویت عضلات اطراف مفصل (مانند عضله چهارسر ران برای زانو) به جذب فشار و افزایش ثبات مفصل کمک می‌کند.
• ورزش‌های کششی: برای حفظ و افزایش دامنه حرکتی و کاهش خشکی مفصل.
• ورزش‌های هوازی کم‌برخورد: فعالیت‌هایی مانند شنا، آب‌درمانی و دوچرخه‌سواری که بدون وارد کردن فشار زیاد، سلامت قلب و عروق و استقامت عمومی را بهبود می‌بخشند.

زانوبند زاپیامکس؛ موثرترین راه برای کاهش درد آرتروز

این زانوبند برای کسانی زانو درد شدید در اثر آرتروز زانو را دارند، می‌توانند از زانوبند زاپیامکس برای کاهش حداکثری درد خود استفاده کنند. زاپیامکس محصول کشور آلمان است که از فناوری بینظیر uic برای درمان آسیب های زانو و تسکین درد استفاده می‌کند. این زانوبند از تکنولوژی اولتراسوند، اینفرارد و کلاک پالس بهره می‌برد، که این امر موجب می‌شود زاپیامکس به عنوان یک فیزیوتراپیست خانگی شناخته شود. زانوبند با استفاده از سه تکنولوژی به صورت همزمان موجب افزایش گردش خون، اکسیژن رسانی و ترمیم بافت‌های آسیب دیده زانو می‌شود.

زانوبند زاپیامکس با ارسال امواج فراصوت، فروسرخ و پالس‌های الکتریکی به زانو، موجب افزایش ترشح هورمون اندروفین می‌شود. اندروفین، مسکن طبیعی بدن است که بدن هنگام مواجه با درد آن را ترشح می‌کند. از این رو زاپیامکس برای کسانی که درد شدید نوع ۴ (در مراحل پیشرفت آرتروز زانو) را دارند بهتر گزینه است.

دارو و قرص‌های مسکن موثر

داروهایی مانند استامینوفن یا ژل‌ها و کرم‌های داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) برای دردهای خفیف می‌توانند موثر باشند. همچنین، داروهایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن که هم درد و هم التهاب را کنترل می‌کنند.

تزریقات داخل مفصلی؛ کاهش حداکثری درد آرتروز

تزریق کورتیکواستروئیدهای ضدالتهاب قوی می‌تواند به سرعت درد و تورم را برای چند هفته تا چند ماه تسکین دهد. این یک راه حل موقتی و مؤثر برای کنترل دوره‌های شدید بیماری است. در این میان، اسید هیالورونیک نیر نقش موثری در کاهش درد آرتروز ایفا می‌کند. این ماده که به طور طبیعی در مایع مفصلی وجود دارد، به عنوان یک روان‌کننده تزریق می‌شود تا حرکت مفصل را بهبود بخشد. اثر آن دیرتر شروع شده اما ممکن است تا شش ماه باقی بماند.

جراحی؛ امیدی برای خطرناک‌ترین مراحل پیشرفت آرتروز

زمانی که درمان‌های غیرجراحی دیگر قادر به کنترل درد و بهبود عملکرد نباشند و کیفیت زندگی فرد به شدت تحت تأثیر قرار گیرد، جراحی آرتروز زانو به یک گزینه بسیار مؤثر تبدیل می‌شود.

جراحی آرتروسکوپی زانو

در این روش، جراح با ایجاد برش‌های کوچک و استفاده از یک دوربین، داخل مفصل را تمیز کرده و قطعات غضروف یا استخوان‌های شناور را خارج می‌کند. این روش برای درمان آرتروز گسترده چندان مؤثر نیست اما می‌تواند در موارد خاصی به تسکین علائم کمک کند.

استئوتومی؛ اصلاح وضعیت مفصل 

این جراحی معمولاً برای بیماران جوان‌تر و فعال‌تر انجام می‌شود. در این روش، جراح با برش و تنظیم مجدد استخوان، وزن را از بخش آسیب‌دیده مفصل به بخش سالم‌تر منتقل می‌کند و به این ترتیب، نیاز به تعویض مفصل را به تعویق می‌اندازد.

جراحی تعویض کامل مفصل زانو

این جراحی، موفق‌ترین و قطعی‌ترین درمان برای چهارمین مرحله از مراحل پیشرفت آرتروز زانو است. در این عمل، جراح سطوح آسیب‌دیده مفصل را برداشته و آن را با یک پروتز مصنوعی از جنس فلز و پلاستیک بسیار مقاوم جایگزین می‌کند. عمل تعویض مفصل زانو یک راهکار فوق‌العاده برای از بین بردن درد، اصلاح بدشکلی و بازگرداندن توانایی حرکت و راه رفتن است که به میلیون‌ها نفر کمک کرده تا به یک زندگی فعال و بدون درد بازگردند.

مطالعه بیشتر: مراقبت از پلاتین بعد از شکستگی زانو

زندگی با آرتروز؛ نکاتی برای بهبود کیفیت زندگی

مدیریت موفق آرتروز فراتر از مطب پزشک و داروخانه است و به زندگی روزمره شما گره خورده است. با به کار بستن چند راهکار هوشمندانه، می‌توانید تأثیر این بیماری بر زندگی خود را به حداقل رسانده و کیفیت زندگی خود را حفظ کنید.

• به بدن خود گوش دهید فعالیت برای مفاصل ضروری است، اما استراحت نیز به همان اندازه اهمیت دارد. فعالیت‌های روزمره خود را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کنید و بین آن‌ها استراحت‌های کوتاه داشته باشید. از تکنیک‌های محافظت از مفصل استفاده کنید؛ برای مثال، برای بلند کردن اجسام از مفاصل بزرگ و قوی (مانند پاها) به جای مفاصل کوچک (مانند انگشتان) استفاده کنید.
• برای جلوگیری از سقوط و کاهش فشار بر مفاصل، تغییرات کوچکی در محیط خانه ایجاد کنید. نصب دستگیره در حمام و دستشویی، استفاده از صندلی زیر دوش، برداشتن قالیچه‌های لغزنده و اطمینان از نور کافی در تمام فضاها، همگی به افزایش ایمنی و استقلال شما کمک می‌کنند.
• استفاده از عصا، واکر، زانوبند طبی یا کفی‌های مخصوص کفش، نشانه ضعف نیست؛ بلکه این‌ها ابزارهای هوشمندانه‌ای برای حفظ استقلال و کاهش فشار از روی مفاصل دردناک هستند. با یک فیزیوتراپیست در مورد اینکه کدام وسیله برای شما مناسب‌تر است، مشورت کنید.
• زندگی با درد مزمن می‌تواند از نظر روحی فرسایشی باشد. احساس ناامیدی، اضطراب یا افسردگی در این بیماران شایع است. با دوستان و خانواده خود صحبت کنید، به گروه‌های حمایتی بیماران مبتلا به آرتروز بپیوندید و در صورت نیاز از کمک یک مشاور یا روانشناس بهره‌مند شوید. روحیه مناسب بخش مهمی از فرآیند درمان است.

شما در کنترل بیماری خود نقش اصلی را دارید

آرتروز یک نقطه پایان نیست، بلکه یک مسیر است که با آگاهی، مدیریت صحیح و نگرش مثبت می‌توان آن را با موفقیت پیمود. همان‌طور که در این راهنمای جامع دیدید، از مراحل اولیه تا شدیدترین حالت بیماری، راهکارهای علمی و مؤثری برای کنترل علائم و حفظ یک زندگی فعال و پربار وجود دارد. دانش شما از مراحل بیماری، درک گزینه‌های درمانی و مشارکت فعال شما در فرآیند درمان، قدرتمندترین ابزارهای شما هستند. شما در مدیریت این مسیر، نقش اصلی را ایفا می‌کنید. این مقاله برای افزایش آگاهی شما طراحی شده است. برای دریافت یک برنامه درمانی دقیق و شخصی‌سازی شده که متناسب با شرایط منحصر به فرد شما باشد، حتماً با پزشک متخصص خود مشورت کنید.

سوالات متداول درباره مراحل پیشرفت آرتروز

در این بخش به برخی از رایج‌ترین سوالاتی که برای افراد مبتلا به آرتروز پیش می‌آید، پاسخ می‌دهیم.

۱٫ آیا آرتروز درمان قطعی دارد؟

خیر، در حال حاضر درمانی که بتواند غضروف آسیب‌دیده را به طور کامل بازسازی کرده و بیماری را «ریشه‌کن» کند، وجود ندارد. اما این به معنای عدم وجود درمان مؤثر نیست. تمامی روش‌های درمانی ذکر شده با هدف کند کردن روند بیماری، کنترل کامل درد، بهبود عملکرد و بازگرداندن کیفیت زندگی طراحی شده‌اند و در این زمینه بسیار موفق هستند.

۲٫ بهترین ورزش برای آرتروز زانو چیست؟

هیچ ورزشی به تنهایی بهترین نیست. بهترین برنامه، ترکیبی از سه نوع ورزش است:

1. تقویتی: مانند تمرینات تقویت عضله چهارسر ران.
2. کششی: برای افزایش انعطاف و دامنه حرکتی.
3. هوازی کم‌برخورد: مانند شنا، دوچرخه‌سواری ثابت و پیاده‌روی در آب. یک فیزیوتراپیست می‌تواند بهترین و ایمن‌ترین برنامه را برای شما تنظیم کند.

۳ آیا پیاده‌روی برای آرتروز مضر است؟

این یک تصور غلط رایج است. پیاده‌روی ملایم و منظم یکی از بهترین فعالیت‌ها برای آرتروز است، زیرا به تقویت عضلات و روان‌سازی مفاصل کمک می‌کند. نکته کلیدی، «اعتدال» است. از پیاده‌روی‌های بسیار طولانی یا روی سطوح ناهموار و سخت پرهیز کنید و حتماً از کفش‌های مناسب و استاندارد استفاده نمایید.