فرق آرتروز کمر با دیسک کمر | علل، علائم، درمان‌های غیرجراحی

تفاوت آرتروز کمر با دیسک کمر بیشتر در علت، الگوی زمانی درد، و علائم آن قابل تشخیص است؛ آسیب دیسک کمر معمولا به‌صورت ناگهانی رخ می‌دهد و به سن بالا محدود نیست اما آرتروز ستون فقرات، یک مشکل تدریجی است که بیشتر در اثر افزایش سن ایجاد می‌شود. تشخیص پزشکی و دقیق فقط توسط پزشک و بعد از بررسی عکس MRI ستون فقرات صورت می‌گیرد، اما در این مقاله به‌طور جامع و به زبان ساده، تفاوت این دو عارضه را از نظر علت بروز، نوع علائم و شیوه‌های درمان بررسی کرده‌ایم.

فرق دیسک کمر با آرتروز کمر چیست؟

دیسک کمر و آرتروز کمر هر دو از شایع‌ترین علت‌های کمردرد هستند، اما از نظر ماهیت با هم فرق دارند. دیسک کمر به‌دلیل آسیب به دیسک بین مهره‌ها ایجاد می‌شود؛ دیسک ممکن است بیرون بزند یا پاره شود و به عصب فشار بیاورد. اما آرتروز کمر فرسایش تدریجی مفاصل و غضروف‌های ستون فقرات است. هر دو باعث کمردرد می‌شوند اما تشخیص دقیق از طریق ام آر آی کمر صورت می‌گیرد.

علاوه بر آن، این دو عارضه در علت ایجاد، نوع علائم، سیر بیماری، تشخیص و شیوه درمان تفاوت‌های مهمی دارند که در ادامه، آن‌ها را از جنبه‌های مختلف بررسی می‌کنیم.

علت‌های متفاوت دیسک کمر و آرتروز کمر

به‌طورکلی فتق، بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک کمر معمولاً نتیجه‌ آسیب یا فشار غیرطبیعی به دیسک بین مهره‌ای است، در حالی‌که آرتروز ستون فقرات در اثر فرسایش تدریجی مفاصل و ساختارهای ستون فقرات در طول زمان ایجاد می‌شود.

علت‌های اصلی دیسک کمر

در دیسک کمر، عامل محوری آسیب به خودِ دیسک است؛ یعنی ساختاری که باید فشارها را جذب کند اما دچار ضعف یا پارگی می‌شود. معمولا این آسیب در اثر یک یا چندتا از موارد زیر ایجاد می‌شود.

• فشار ناگهانی یا حرکات اشتباه مثل بلند کردن جسم سنگین، خم شدن یا چرخش ناگهانی کمر

• فرسایش دیسک با افزایش سن که باعث خشک و شکننده شدن آن می‌شود

• نشستن‌های طولانی و وضعیت بد بدن که فشار مداوم به دیسک وارد می‌کند

• اضافه‌وزن که بار بیشتری به دیسک‌ها تحمیل می‌کند

• ضربه یا آسیب‌های ورزشی و شغلی

علت‌های اصلی آرتروز کمر

در آرتروز ستون فقرات، مشکل اصلی ساییدگی تدریجی مفاصل و غضروف‌ها است، نه یک آسیب ناگهانی. در آرتروز، به‌مرور غضروف نازک می‌شود، فاصله مفصلی کاهش پیدا می‌کند و حتی خارهای استخوانی شکل می‌گیرند. این روند معمولاً آهسته و وابسته به زمان است و معمولا عوامل زیر باعث آن می‌شوند.

• افزایش سن (مهم‌ترین عامل)

• فرسایش طولانی‌مدت مفاصل ستون فقرات در اثر استفاده مداوم

• اضافه‌وزن و فشار مزمن روی مهره‌ها و مفاصل

• نقایص ساختاری یا بدشکلی‌های ستون فقرات

• ضعف عضلات نگهدارنده کمر که باعث فشار بیشتر روی مفاصل می‌شود

• سابقه آسیب یا جراحی قبلی کمر که روند فرسایش را تسریع می‌کند

علائم متمایزکننده آرتروز کمر از دیسک کمر

آسیب دیسک کمر و آرتروز کمر علائم مشترکی دارند مانند درد در ناحیه کمر، کاهش توان حرکتی، خستگی زودرس عضلات و تشدید درد با فعالیت‌های روزمره. حتی در برخی افراد، هر دو مشکل به‌طور هم‌زمان وجود دارند و علائمشان روی هم اثر می‌گذارد.

اما اصلی‌ترین راه برای تشخیص تفاوت آرتروز کمر با آسیب دیسک کمر، توجه به علائم متمایزکننده است که چنانکه در جدول زیر می‌بینید، این تفاوت حتی در نوع درد کمر و سایر علائم همراه با آن، خود را نشان می‌دهد.

علائم دیسک کمر	علائم آرتروز کمر
درد تیرکشنده از کمر به باسن و پا	درد موضعی در خود کمر
درد معمولاً یک‌طرفه (راست یا چپ)	درد اغلب دوطرفه یا مرکزی
گزگز، بی‌حسی یا مورمور پا	معمولاً بدون گزگز و بی‌حسی
ضعف عضلات پا یا احساس خالی کردن پا	ضعف عضلانی معمولاً وجود ندارد
تشدید درد با نشستن طولانی	تشدید درد با ایستادن یا راه رفتن طولانی
بدتر شدن درد با خم شدن، سرفه یا عطسه	بدتر شدن درد با فعالیت‌های تکراری یا فشار مداوم
شروع درد اغلب ناگهانی	شروع درد تدریجی و مزمن

علاوه بر آنچه در جدول بالا مشاهده کردید، یکی از نقاط متمایزکننده این دو بیماری، الگوی زمانی درد است. در دیسک کمر درد معمولاً به‌صورت حاد یا نیمه‌حاد شروع می‌شود، ممکن است ناگهانی بروز کند (مثلاً بعد از یک حرکت یا فشار خاص) و اغلب دوره‌هایی از بهبود و عود دارد. در مقابل، آرتروز کمر با درد مزمن و تدریجی شناخته می‌شود که به‌مرور زمان شدیدتر می‌شود و معمولاً سال‌ها ادامه دارد، بدون اینکه شروع ناگهانی مشخصی داشته باشد.

تفاوت در شیوه درمان آرتروز کمر و آسیب دیسک کمر

روش‌های درمانی در هر دو عارضه اشتراکات زیادی دارد چون خط اول درمان، غیرجراحی است و شامل اصلاح سبک زندگی، تمرینات هدفمند، فیزیوتراپی کمر و در صورت لزوم دارودرمانی می‌شود؛ با این حال از نظر هدف درمان با یکدیگر متفاوت هستند.

درمان آسیب‌های دیسک کمر

در مشکل دیسک کمر تمرکز درمان روی کاهش فشار از روی عصب است؛ بنابراین داروها و تزریق‌ها بیشتر برای آرام کردن دردهای عصبی و کاهش التهاب اطراف عصب به‌کار می‌روند و تمرین‌ها طوری انتخاب می‌شوند که فشار روی دیسک کمتر شود.

• دارودرمانی:
  داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی برای کاهش التهاب اطراف عصب، داروهای شل‌کننده عضلات برای کم کردن اسپاسم، و در صورت وجود درد عصبی شدید، داروهای مخصوص دردهای عصبی تجویز می‌شوند.

  • داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مثل ایبوپروفن، ناپروکسن، دیکلوفناک

  • شل‌کننده‌های عضلانی مثل متوکاربامول یا تیزانیدین برای کاهش اسپاسم

  • داروهای مخصوص درد عصبی مانند گاباپنتین یا پرگابالین، وقتی درد پا و گزگز غالب است

• تزریق‌ها:
  در مواردی که درد پا یا علائم عصبی شدید و مقاوم باشد، تزریق داروهای ضدالتهاب در اطراف ریشه عصب یا فضای اپیدورال انجام می‌شود تا التهاب و درد تیرکشنده کاهش پیدا کند.

  • تزریق اپیدورال کورتون

  • تزریق اطراف ریشه عصب (Nerve Root Block)

• تمرین‌ها و فیزیوتراپی:
  تمرین‌ها معمولاً شامل اصلاح وضعیت بدن، تقویت عضلات مرکزی (شکم و کمر)، آموزش درست نشستن و بلند شدن، و حرکاتی هستند که فشار روی دیسک را کمتر کنند. در فیزیوتراپی نیز از روش‌هایی برای کاهش درد و اسپاسم عضلات استفاده می‌شود.

  • تمرینات مک‌کنزی (McKenzie)

  • تمرینات تقویت عضلات مرکزی (Core Stability)

  • آموزش صحیح نشستن، بلند شدن و خوابیدن

  در فیزیوتراپی از دستگاه‌هایی مثل:

  • TENS (برای کاهش درد)

  • اولتراسوند

  • گرمادرمانی یا سرمادرمانی

• استفاده از کمربند پلاتینر: پلاتینر با ایجاد حرارت عمقی در عضلات کمر، به عنوان یک روش کمکی برای تسکین درد کمر و رفع گرفتگی عضلات ناشی از مشکلات دیسک کمر عمل می‌کند.

درمان آرتروز کمر (استئوآرتریت ستون فقرات)

در مقابل، در آرتروز کمر هدف درمان کاهش التهاب مفاصل، کم کردن خشکی و حفظ حرکت کمر است؛ به همین دلیل داروها و تزریق‌ها بیشتر برای کنترل التهاب مفصلی استفاده می‌شوند و تمرین‌ها بر حفظ دامنه حرکتی و تقویت عضلات حمایتی تمرکز دارند.

• دارودرمانی:
  داروهای ضدالتهاب و مسکن برای کنترل درد مزمن مفصلی استفاده می‌شوند و در برخی موارد داروهایی برای کاهش خشکی و التهاب طولانی‌مدت مفاصل تجویز می‌شود.

  • مسکن‌ها و ضدالتهاب‌ها مثل استامینوفن، دیکلوفناک، سلکوکسیب

  • در برخی موارد، داروهای موضعی ضدالتهاب (ژل‌ها و پمادها)

• تزریق‌ها:
  اگر درد موضعی و مفصلی شدید باشد، تزریق داروهای ضدالتهاب مستقیماً در مفاصل ستون فقرات (فاست‌ها) یا اطراف آن‌ها انجام می‌شود تا درد و التهاب مفصلی کاهش پیدا کند.

  • تزریق کورتون داخل مفاصل فاست

  • گاهی بلوک مفصل فاست برای کاهش درد موضعی کمر

• تمرین‌ها و فیزیوتراپی:
  تمرین‌ها بیشتر روی افزایش انعطاف‌پذیری کمر، کاهش خشکی، و تقویت عضلات نگهدارنده ستون فقرات تمرکز دارند. فیزیوتراپی کمک می‌کند دامنه حرکتی حفظ شود و فشار از روی مفاصل ساییده‌شده کم شود.

  • تمرینات کششی ملایم کمر

  • تمرینات افزایش دامنه حرکتی

  • تمرینات تقویت عضلات نگهدارنده ستون فقرات

  در فیزیوتراپی معمولاً از:

  • گرمادرمانی عمقی

  • اولتراسوند

  • تحریک الکتریکی

چه زمانی جراحی لازم می‌شود؟

جراحی در هر دو عارضه آخرین گزینه است و فقط در شرایط خاص زیر انجام می‌شود. البته جراحی به دو روش بسته (کم‌تهاجمی) و در بعصی از موارد هم تهاجمی (باز) صورت می‌گیرد.

• در دیسک کمر: وقتی درد شدید و مداوم باشد، ضعف عصبی پیشرونده ایجاد شود، یا درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند. جراحی دیسک کمر می‌تواند به‌صورت کم‌تهاجمی (بسته) یا در موارد پیچیده‌تر باز انجام شود.

• در آرتروز کمر: جراحی معمولاً فقط در موارد پیشرفته مثل تنگی شدید کانال نخاعی یا ناتوانی جدی در حرکت مطرح می‌شود و اغلب از نوع باز یا ترکیبی است.

شیوه‌های تشخیص آسیب دیسک کمر از آرتروز کمر

تشخیص دقیق اینکه کمردرد ناشی از آسیب دیسک کمر است یا آرتروز کمر، فقط با یک روش انجام نمی‌شود. در پزشکی، تشخیص صحیح نتیجه‌ی ترکیب چند ابزار تشخیصی است. معمولاً پزشک ابتدا با گرفتن شرح حال دقیق بیمار و بررسی نوع درد، محل انتشار، زمان شروع و علائم همراه (مثل گزگز یا خشکی) یک دید اولیه پیدا می‌کند.

پس از این مرحله، برای رسیدن به تشخیص مطمئن‌تر، از روش‌هایی با دقت پزشکی بالاتر یعنی تست‌های حرکتی و معاینه تخصصی، و سپس تصویربرداری (به‌ویژه MRI ستون فقرات) استفاده می‌شود.

۱. انجام تست‌های حرکتی

در این مرحله، پزشک از بیمار می‌خواهد حرکات مشخصی را انجام دهد یا خودش اندام‌ها را در وضعیت‌های خاص قرار می‌دهد. هدف این تست‌ها این است که مشخص شود درد منشأ عصبی دارد (دیسک) یا مفصلی (آرتروز).

• اگر با بالا آوردن پا، خم شدن کمر یا فشارهای خاص، درد تیرکشنده به پا ایجاد شود یا گزگز و بی‌حسی تشدید گردد، معمولاً نشان‌دهنده‌ی دیسک کمر است؛ چون این حرکات فشار روی عصب را بیشتر می‌کنند.

• اگر درد بیشتر موضعی در کمر باشد، با حرکت دادن مفاصل کمر ایجاد یا تشدید شود، و علائم عصبی واضحی دیده نشود، پزشک بیشتر به آرتروز کمر مشکوک می‌شود.

۲. تصویربرداری یا عکس MRI ستون فقرات

ام آر آی ستون فقرات دقیق‌ترین روش تصویربرداری برای بررسی ستون فقرات است و بعد از معاینه انجام می‌شود، نه به‌جای آن.

• اگر در MRI بیرون‌زدگی، فتق یا پارگی دیسک دیده شود و این یافته با علائم بیمار (مثل درد پا یا بی‌حسی) هماهنگ باشد، تشخیص به نفع دیسک کمر است.

• اگر MRI بیشتر ساییدگی مفاصل، کاهش فاصله بین مهره‌ها، ضخیم شدن مفاصل فاست یا خارهای استخوانی را نشان دهد و علائم عصبی واضحی وجود نداشته باشد، تشخیص بیشتر به سمت آرتروز کمر می‌رود.

دیسک کمر و آرتروز کمر همزمان؛ چقدر شایع است؟

هم‌زمانی آسیب دیسک کمر و آرتروز کمر بسیار شایع است؛ چراکه هر دو جزو تغییرات فرسایشی ستون فقرات هستند و معمولاً با افزایش سن، کاهش انعطاف‌پذیری دیسک‌ها و فشار مداوم به مهره‌ها به‌تدریج کنار هم ظاهر می‌شوند. به همین دلیل، در بسیاری از مواقع، عکس MRI به‌ویژه بعد از سنین میانسالی، نشانه‌هایی از هر دو را نشان می‌دهد.

اما بروز هم‌زمان این دو مشکل لزوما نگران‌کننده و نیازمند درمان‌های تهاجمی مانند جراحی نیست و فرد ممکن است درد و علائم شدیدی را هم تجربه نکند. در بیشتر موارد، یکی از این دو عامل نقش اصلی‌تری در ایجاد علائم دارد و دیگری صرفاً یک یافته همراه است. بنابراین درمان معمولاً به‌صورت غیرجراحی و مرحله‌ای انجام می‌شود و تمرکز آن بر کنترل درد، بهبود عملکرد و هدف قرار دادن عامل غالب ایجادکننده علائم خواهد بود.

سوالات متداول

آیا دیسک کمر و آرتروز کمر می‌توانند بدون درد هم وجود داشته باشند؟

بله. در بسیاری از افراد، به‌ویژه در سنین میانسالی و بالاتر، تغییرات دیسک یا آرتروز در MRI دیده می‌شود اما فرد درد یا علامت قابل‌توجهی ندارد. وجود این تغییرات به‌تنهایی به معنی بیماری فعال یا نیاز به درمان نیست.

اگر درد کمر فقط گاهی ایجاد شود و بعد خوب شود، به دیسک مربوط است یا آرتروز؟

دردهایی که دوره‌ای ایجاد می‌شوند و خودبه‌خود فروکش می‌کنند بیشتر به نفع دیسک کمر هستند، در حالی‌که دردهای مداوم، تدریجی و طولانی‌مدت بیشتر با آرتروز کمر همخوانی دارند؛ هرچند تشخیص قطعی نیاز به بررسی پزشکی دارد.

آیا ورزش اشتباه می‌تواند دیسک کمر یا آرتروز کمر را بدتر کند؟

بله. انجام تمرین‌های نامناسب یا بدون آگاهی از نوع مشکل می‌تواند علائم هر دو عارضه را تشدید کند. نوع ورزش و شدت آن باید بر اساس اینکه مشکل غالب دیسک است یا آرتروز، انتخاب شود.

اگر در MRI هم دیسک دیده شود هم آرتروز، درمان بر اساس کدام انجام می‌شود؟

درمان بر اساس علائم غالب بیمار انجام می‌شود، نه صرفاً گزارش MRI. ممکن است هر دو در تصویر وجود داشته باشند، اما فقط یکی از آن‌ها عامل اصلی درد و محدودیت حرکتی باشد.

آیا آرتروز کمر حتماً با افزایش سن بدتر می‌شود؟

آرتروز یک روند فرسایشی است، اما با اصلاح سبک زندگی، ورزش مناسب، کنترل وزن و درمان به‌موقع می‌توان سرعت پیشرفت آن را کم کرد و سال‌ها بدون درد یا با درد کنترل‌شده زندگی کرد.