زانوی پرانتزی یک نقص مادرزادی است که باعث می‌شود پاهای کودک به جای جلو به سمت داخل باشد. اگرچه این عارضه عموما یکی از پاهای کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما امکان دارد هر دو پای کودک به شکل پرانتزی باشد. در برخی از موارد، پای پرانتزی از طریق ورزش و حرکات اصلاحی قابل درمان است، اما در موارد شدید نیاز به عمل جراحی دارد.

زانوی پرانتزی به وضعیتی گفته می‌شود که در هنگام ایستادن، زانوها هم راستا با یکدیگر قرار نمی‌گیرند. در این شرایط پاها به حالت کمانی نسبت به یکدیگر فاصله دارند. زانوی پرانتزی اغلب در دوران کودکی قابل تشخیص است. چنانچه در زمان کودکی نسبت به درمان آن اقدام نشود، به مرور زمان سبب بروز مشکلات جدی‌تری مانند آرتریت می‌شود. بسیاری از کودکان دارای زانو پرانتزی به خاطر ابتلا به تعدادی از بیماری‌ها مانند: راشیتیسم دچار این مشکل می‌شوند و تعدادی دیگر نیز به دلیل فقر ویتامین و مواد معدنی قادر به راه رفتن طبیعی نخواهند بود. در این مقاله قصد داریم در خصوص علل، علائم و درمان های مختلف زانوی پرانتزی صحبت کنیم.

در این مقاله از سایت آی آر مای شاپ شما را با علت، علائم و نحوه درمان پای پرانتزی آشنا می‌کنیم.

پای پرانتزی چه نوع بیماری است؟

پای پرانتزی نوعی انحراف زانو مادرزادی نسبتاً شایع است، که معمولاً پس از تولد مشخص می‌شود. با این حال پزشکان می‌توانند در طول سونوگرافی بارداری تشخیص دهند که آیا جنین داخل شکم مادر دچار پاهای پرانتزی است یا خیر.

طبق اعلام آکادمی جراحان ارتوپدی آمریکا، از هر ۱۰۰۰ تولد، یک کودک به سندرم پای پرانتزی مبتلا است. متاسفانه این عارضه به دلایل ناشناخته، در پسران بیشتر از دختران رخ می‌دهد.

در حالت کلی پای پرانتزی به دو حالت خفیف یا شدید اتفاق می‌افتد. حدود نیمی از کودکان مبتلا به پاچنبری آن را در هر دو پا دارند. اگر کودک شما به زانوی پرانتزی مبتلا باشد، راه رفتـن عادی برای او سخت‌تر می‌شود. بنابراین پزشکان معمولاً شروع مراحل درمان را بلافاصله پس از تولد توصیه می‌کنند.

زانوی پرانتزی(genu varum) به وضعیتی گفته می‌شود که در آن یک یا هر دو پای کودک از قسمت زانو به سمت بیرون خم می‌شود. این مشکل فاصله بین زانوها و ساق پا را به طور غیر معمولی افزایش می‌دهد. زمانی که کودکان دارای زانو پرانتزی ایستاده و یا راه می‌روند، از لحاظ تعادل دچار مشکل هستند.
زانوی پرانتزی در کودکان بین ۱۲ تا ۱۸ ماهگی کاملا مشخص است. این عارضه می‌تواند ۱ و یا هر دو زانو را درگیر کند. خوشبختانه در بیشتر موارد این نقص ۳ یا ۴ سالگی کودک از بین رفته و زانوها کاملا صاف می‌شوند. به همین دلیل مشکل زانوی پرانتزی به ندرت خطرناک بوده و معمولاً نیاز به درمان جدی ندارد. کودکان دارای زانو پرانتزی در هنگام راه رفتن، خزیدن، نشستن و دویدن هیچگونه دردی را احساس نمی‌کنند.

مهم‌ترین علل ایجاد زانوی پرانتزی چیست؟

حالت قرار گیری جنین در شکم مادر به صورت خمیده است. بنابراین تعداد زیادی از نوزادان به ظاهر دارای مشکل زانوی پرانتزی هستند. زمانی که کودک شروع به راه رفتن کرده و برای اولین بار پاها وزن کودک را تحمل می‌کنند(حدود ۱۲ تا ۱۸ ماهگی) حالتی خمیدگی پا آرام آرام صاف می‌شود. حدود ۳ سالگی کودک با تنظیم حالت قرار گیری خود سبب اصلاح حالت زانوها می‌شود. با این حال چنانچه زانوهای کودکان تا سن ۵ سالگی همچنان پرانتزی باشند، باید برای درمان از پزشک متخصص کمک بگیرید.
مهم‌ترین دلایل ایجاد زانوی پرانتزی عبارتند از:

رشد غیر طبیعی استخوان

متاسفانه در بعضی از کودکان به دلایل مختلفی مانند ابتلا به بعضی از بیماری‌ها استخوان سازی به خوبی انجام نمی‌گردد. استخوان سازی غیر طبیعی در مواردی موجب پرانتزی شدن زانوها و توقف رشد طولی کودک می‌شود.

بیماری بلونت

در بیماری بلونت صفحات رشد اطراف زانو کودک را تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در این بیماری به دلیل عملکرد صفحات رشد مختل شده و استخوان سازی صورت نمی‌گیرد. علاوه بر این به دلیل کاهش انعطاف صفحات، کودک برای حفظ تعادل خود به صورت غیر طبیعی حرکت می‌کنند.

شکستگی استخوان

یکی دیگر از دلایلی که عملکرد صفحات رشد کودک دچار اختلال می‌شود، شکستگی و آسیب شدید به استخوان است. شکستگی استخوان در مواردی سبب جوش خوردن نابه‌جای استخوان‌ها و ایجاد عارضه‌‌هایی مانند: کوتاه شدن پا و زانوی پارنتزی می‌شود.

مسمومیت با فلوراید

مصرف زیاد مواد دارای فلوراید یا فلوئوروزیس می‌تواند منجر به اختلال در هموستازی استخوان(فلوروز اسکلتی) و رشد مینای دندان(فلوروزیس دندانی) شود. شدت فلوئوروزیس به دوز فلوراید و زمان و مدت قرار گرفتن در معرض فلوراید بستگی دارد. علاوه بر این مصرف زیاد فلوراید سبب اسکلروز استخوان و کلسیفیکاسیون بافت‌های نرم و پوکی استخوان می‌شود. اختلال در هموستازی استخوان یکی از دلایل مهم عارضه زانوی پرانتزی است.

راشیتیسم

راشیتیسم سبب نرمی و ضعف شدید استخوان‌ها در کودکان می‌شود. مهم‌ترین دلیل بروز این عارضه معمولاً کمبود شدید ویتامین D است. ابتلا به بعضی از بیماری‌های ارثی نادر نیز می‌توانند سبب بروز راشیتیسم شوند. مصرف ویتامین D به جذب کلسیم و فسفر غذا کمک می‌کند. کودکانی که دارای کمبود ویتامین‌های ضروری برای ساخت استخوان هستند، به عارضه‌های مختلفی مانند: کوتولگی، زانوی پرانتزی و شکستگی‌های متعدد استخوان دچار می‌شوند.

پای پرانتزی یا پاچنبری به چه علت رخ می‌دهد؟

معمولا سندرم پاهای پرانتزی به این علت رخ می‌دهد که بافت‌های متصل‌کننده ماهیچه‌ها به استخوان (تاندون‌ها)، کوتاه‌تر از حد معمول هستند. با این حال علت دقیق پای پرانتزی هنوز ناشناختـه است.

به گفتـه پزشکان، ممکن است علت این عارضه ترکیبی از مسائل ژنتیکی و محیطی باشد. محققان به این نتیجه رسیده‌اند که سابقه خانوادگی در احتمال ابتلای کودک به سندرم زانوی پرانتزی نقش دارد. همچنین مادرانی که در دوران بارداری سیگار می‌کشند و مشروبات الکلی می‌نوشند، بیشتر فرزندانی با پاهای پرانتزی به دنیا می‌آورند.

علائم نشان‌دهنده پای پرانتزی چیست؟

اگر فرزند شما مبتلا به پای پرانتزی باشد، پاهای او شدیدا به سمت داخل چرخید‌ه می‌شوند. این عارضه باعث می‌شود که پاشنه آن‌ها در قسمت بیرونی پایشان باشد، در حالیکه انگشتان پا به داخل سمت پای دیگرشان متمایل می‌شود. در موارد شدیدتر حتی امکان دارد که پای آنها وارونه نیز به نظر برسد.

کودکانی که پاهای پرانتزی دارند هنگام راه رفتـن تکان می‌خورند. آنها اغلب برای حفظ تعادل، در قسمت بیرونی پای آسیب‌دیده خود راه می‌روند.

با اینکه سندرم پای پرانتزی مسئله‌ای ناراحت‌کننده است، اما در دوران کودکی باعث درد یا ناراحتی نمی‌شود. با این حال، کودکان مبتلا به پای پرانتزی ممکن است بعداً در زندگی احساس درد کنند. کودکان مبتلا به این عارضه، ساق پای کوچکتری دارند. به طوریکه روی پای آسیب‌دیده آنها اغلب کمی کوتاهتر از پای سالم آنها است.

عوامل خطر ابتلا به پاهای پرانتزی چیست؟

در حالت معمول، پسران حدود دو برابر بیشتر از دختران در معرض ابتلا به پای پرانتزی قرار دارند. با این حال، برخی عوامل موجب افزایش خطر ابتلا به این عارضه می‌شود. این عوامل عبارتند از:

• سابقه خانوادگی: اگر یکی از والدین یا سایر فرزندانشان دچار پاچنبری شد‌ه باشند، احتمال ابتلای نوزاد نیز به آن بیشتر است.
• عوامل محیطی: سیگار کشید‌ن در دوران بارداری، به طور قابل توجهی خطر ابتلای نوزاد به پای پرانتزی را افزایش می‌دهد.
• شرایط مادرزادی: در برخی موارد، پای پرانتزی می‌تواند با سایر ناهنجاری‌های اسکلتی که در بدو تولد وجود دارند، نیز مرتبط باشد. برای نمونه اسپینا بیفیدا، نوعی نقص مادرزادی است به هنگام عدم رشد صحیح ستون فقرات و نخاع رخ می‌دهد.
• کمبودهای دوران بارداری: مایع آمنیوتیک در دوران بارداری (مایعی که نوزاد را در رحم احاطه کرد‌ه است) ممکن است خطر ابتلا به پاچنبری را افزایش دهد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

بطور کلی تشخیص پاهای پرانتزی کودکان از طریق سونوگرافی دوران بارداری ممکن است. با این حال، پزشک با معاینه چشمی ظاهر کودک، بلافاصله پس از تولد فرزندتان نیز متوجه پاهای پرانتزی او خواهد شد. در این صورت پزشک راهنمایی‌هایی در جهت مناسب‌ترین روش درمان به شما ارائه خواهد داد. وی همچنین ممکن است شما را به یک پزشک متخصص در مشکلات استخوانی و عضلانی (متخصص ارتوپد اطفال) ارجاع دهد.

پای پرانتزی چگونه درمان می‌شود؟

در حالت کلی دو روش موثر برای درمان پای پرانتزی وجود دارد: ورزش حرکات اصلاحی و عمل جراحی.

عموما پاهای پرانتزی از طریق انجام ورزش های مناسب مانند حرکات اصلاحی و کششی درمان می‌شود. در موارد شدیدتر، پزشک برای درمان پای پرانتزی توصیه به عمل جراحی می‌کند. انواع حرکات اصلاحی مناسب برای درمان پای پرانتزی عبارت است از:

دستکاری پای پرانتزی کودک با ورزش و کشش

قبل از اینکه کودکتان راه برود، پزشک دستکاری پاهای کودک را طوری به شما آموزش می‌دهد که بتوانید آنها را در یک راستا بکشید. بدین منظور شما باید روزانه پای آنها را دراز کنید و آنها را تشویق به این نمایید که در وضعیت طبیعی خود باقی بمانند. البته این درمان خانگی در بهبود موارد بسیار خفیف، موثر واقع می‌شود.

درمان پای پرانتزی به روش پونستی

روش پونستی یکی دیگر از تکنیک‌های کششی موثر در درمان پای پرانتزی است. برای بکارگیری این روش باید پای آسیب‌دیده کودک خود را پس از کشش، گچ‌گیری کنید. پزشک گچ را هر چند هفته یا در برخی موارد هر هفته یا هر چند روز یکبار تعویض می‌کند. این روش تا زمانی که پای پرانتزی کودک شما اصلاح شود تکرار خواهد شد.

لازم است بدانید که هر چه زودتر برای شروع این روش درمانی اقدام کنید، شاهد نتایج بهتری خواهید بود.

بهره‌گیری از روش فرانسوی

روش فرانسوی راهکاری دیگر برای دستکاری پاها است. در این روش به جای استفاده از گچ، به پاهای پرانتزی فرزندتان چسب می‌چسبانند. احتمالاً پزشک این درمان را تا ۶ ماهگی کودک شما ادامه خواهد داد.

در صورت اصلاح پای پرانتزی کودک از طریق ورزش و حرکات کششی، تا سه سال هر شب باید یک آتل یا بریس روی پای او قرار دهید. در غیر این صورت، پاهای او در وضعیت اصلاح شد‌ه ثابت نمی‌ماند.

عمل جراحی؛ روشی برای درمان پای پرانتزی شدید

اگر پاهای پرانتزی کودک شما به دستکاری دستی پاسخ نداد‌ه یا شدیدتر شود، احتمالا برای اصلاح آن نیاز به جراحی خواهد بود. جراحی برای اصلاح موقعیت قسمت‌های زیر و هم‌تراز کرد‌ن آنها انجام می‌شود:

• مفاصل
• رباط‌ها
• تاندون‌ها
• استخوان‌ها

ناگفتـه نماند که پس از جراحی، کودک شما باید تا یک سال از بریس استفاده کند تا پای خود را در وضعیت صحیح نگه دارد.

آیا سندرم زانوی پرانتزی عوارض جدی در پی دارد؟

معمولا تا زمانی که کودک شما شروع به ایستاد‌ن و راه رفتـن نکند، پاچنبری هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند. اگر پاهای پرانتزی درمان شود، کودک شما به احتمال زیاد به طور طبیعی راه می‌رود.

او ممکن است در موارد زیر با مشکلات جدی برخورد کند:

جنبش: پای آسیب‌دیده ممکن است انعطاف‌پذیری کمتری داشتـه باشد.
طول پا: پای آسیب‌دیده احتمال دارد کمی کوتاه‌تر باشد، اما معمولاً مشکلات قابل‌توجهی در حرکت ایجاد نمی‌کند.
سایز کفش: اندازه کفش پای آسیب‌دیده ممکن است کمی کوچک‌تر از سایز پای سالم باشد.
اندازه ساق پا: عضلات ساق پا در سمت آسیب‌دیده همیشه کوچکتر از عضلات سمت دیگر هستند.

با این حال، در صورت عدم درمان، پاچنبری باعث مشکلات جدی‌تر نیز می‌شود. مواردی شامل:

آرتروز: در مواردی، درمان دیرهنگام پاهای پرانتزی موجب ابتلای فرزند شما به آرتریت می‌شود.
تغییرات ظاهری: تصویر ضعیف و غیرمعمول از پا و اندام کلی موجب نگرانی کودک در سال‌های نوجوانی می‌شود.
ناتوانی در راه رفتـن صحیح: پیچش مچ پا به کودک شما اجازه راه رفتـن روی کف پا را نمی‌دهد. به طوریکه اغلب برای جبران روی قسمت بیرونی پا یا حتی بالای پا راه می‌رود.
سایر مشکلات ناشی از تنظیم راه رفتـن: تنظیمات حرکت ممکن است از رشد طبیعی عضلات ساق پا جلوگیری کند. به طوریکه باعث زخم یا پینه بزرگ در پا و در نهایت منجر به راه‌رفتن غیرصحیح کودک شود.

چگونه می‌توان از پرانتزی شد‌ن پاها جلوگیری کرد؟

از آنجاییکه پزشکان به طور دقیق نمی‌دانند چه چیزی باعث ایجاد پاهای پرانتزی می‌شود، بنابراین جلوگیری از بروز آن هم امری محال و غیرممکن است. با این حال، اگر باردار هستید، می‌توانید با انجام برخی کارها، خطر نقایص مادرزادی نوزادتان را محدود کنید.

رعایت نکات زیر تا حدودی به جلوگیری از بروز پاهای پرانتزی کمک می‌کند:

• ترک سیگار
• دوری از محیط‌های پر دود
• عدم مصرف الکل دخانیات
• اجتناب از داروهای تایید نشد‌ه است توسط پزشک

انواع درجات زانوی پرانتزی

زانوی پرانتزی درجات و انواع مختلفی دارد. برای درمان این عارضه باید از درجه یا شدت و علت ایجاد آن مطلع باشید. زانوی پرانتزی متناسب با زاویه لگن نسبت به زانو تقسیم بندی می‌شود.
انواع زانوی پرانتزی عبارت است از:
• درجه اول یا خفیف: زاویه کمتر از ۲٫۵ سانتی‌متر
• درجه دوم یا متوسط: زاویه بین ۲٫۵ تا ۵ سانتی‌متر
• درجه سوم یا شدید: زاویه بین ۵ تا ۷٫۵ سانتی‌متر
• درجه چهارم یا بسیار شدید: زاویه بیش از ۷٫۵ سانتی‌متر

علائم تشخیص زانوی پرانتزی

علی رغم تصور بسیاری از افراد، بیماری‌ها و مشکلات استخوانی بسیار متنوعی وجود دارد که سبب پرانتزی به نظر رسیدن زانوهای کودک می‌شوند. برای تشخیص قطعی این عارضه می‌توانید علائم زیر را در هنگام ایستادن و راه رفتن کودک خود در نظر بگیرید.
علائم زانوی پرانتزی عبارتند از:
۱٫ در هنگام ایستادن زانوهای کودک در یک راستا قرار ندارند(مچ پاها در تماس هستند).
۲٫ کودک در هنگام خم شدن تعادل ندارد.
۳٫ عدم حرکت باسن در هنگام راه رفتن.
۴٫ درد زانو و درد لگن
۵٫ مانند کودکان دیگر قادر به دویدن نیست.

چه کودکانی بیشتر دچار زانو پرانتزی می‌شوند؟

همانطور که اشاره شد اکثر نوزادان و کودکان نوپا دارای کمی خمیدگی فیزیولوژیک در پاهای خود هستند. به همین دلیل این عارضه پس از ۳ سالگی تشخیص داده می‌شود. به طور کلی دلایل متعددی وجود دارد که حالت پرانتزی زانوهای کودک حتی پس از ۳ سالگی نیز باقی می‌ماند.
مهم‌ترین دلایل زانو پرانتزی در کودکان بالای ۳ سال شامل موارد زیر است:
• اضافه وزن
• شکستگی‌های متعدد و جوش خوردن غلط استخوان‌ها
• ضعف عضله دو سر ران
• شکستگی قسمت فوقانی استخوان درشت نی
• ابتلا به بیماری‌هایی مانند راشیتیسم، پاژه و بیماری‌هایی که سبب دفع مواد معدنی می‌شود.
• کوتاه بودن عضلات نیم غشایی و نیم وتری
• استفاده از پوشک‌های غیر استاندارد
• آرتروز
• تغذیه نامناسب و فقر مواد معدنی
• ابتلا یکی از اعضای خانواده به عارضه زانو پرانتزی

انواع درمان های زانوی پرانتزی

وضعیت زانوی پرانتزی معمولا تا ۲ سالگی کودک اصلاح می‎شود. در صورتی که کودک شما پس از ۳ سالگی همچنان دچار این عارضه بود؛ پزشک متخصص متناسب با شدت بیماری، روش‌های زیر را برای درمان انتخاب می‌کنند:
• استفاده از آتل
• گچ گیری
• جراحی
• استفاده از کفش‌های مخصوص
• بریس
• انجام حرکات اصلاحی زانوی پرانتزی
چنانچه به دلیل ابتلا به بیماری بلونت این عارضه ایجاد شده باشد، برای درمان زانوی پرانتزی پزشکان متخصص توصیه می‌کنند از زانوبند زاپیامکس و آتل استفاده کنید. پیشنهاد ما استفاده از زاپیامکس به عنوان یک مکمل درمانی زانو درد است.
کودکانی که دارای بیماری راشیتیم هستند باید به مقدار زیادی از مکمل‌های حاوی ویتامین D و کلسیم استفاده کنند.

بهترین حرکات اصلاحی برای درمان زانوی پرانتزی

بسیاری از پزشکان برای درمان زانوی پرانتزی علاوه بر روش های بالا، توصیه می‌کنند برای انجام حرکات اصلاحی به فیزیوتراپی مراجعه کنید. حرکات اصلاحی زانوی پرانتزی عبارتند از:
۱٫ حرکت اسکات: باز کردن پاها به اندازه عرض شانه(در حالت نشسته)
۲٫ دراز نشست: روز سطح صاف بخوابید و زانوهایتان را خم کنید. سپس به آرامی سر و کمر خود را از روی زمین بلند کرده و سعی کنید دست‌هایتان را به پاهایتان برسانید.
۳٫ حرکت پل: در حالی که روی زمین خوابیده‌اید، باسن خود را به آرامی از روی زمین بلند کنید.
۴٫ حرکت لانژ: یکی از پاهای خود را رو به عقب صاف کرده و با پای دیگر رو به جلو بنشینید.
۵٫ کشش گروین: در حالت ایستاده پاهای خود را به عرض شانه باز کنید و به ترتیب روی پاهای خود( در حال کشیده) بنشینید.
۶٫ کشش همسترینگ: در حالت نشسته پاها و دست‌های خود را به سمت جلو بکشید.
۷٫ کشش پیریفورمیس: در حالی که روی سطح صاف و نرم خوابیده‌اید یکی از زانوهایتان را خم کرده و به سمت مخالف بکشید.
۸٫ دور کردن پاها در حالت نشسته: روی صندلی مناسبی بنشینید. سپس دور پاهایتان را کش بیاندازید(کشش مخصوص ورزش) و سعی کنید پاهایتان را به اندازه ۶۰ درجه از یکدیگر دور کنید.
۹٫ پلانک از پهلو: به سمت پهلو دراز بکشید و لگن خود را به کمک ساعد به سمت بالا بکشید.
۱۰٫ کشش عضلات فلکسور لگن: در حالی روی سطح صاف خوابیده اید، سعی کنید با کمک دست‌ها زانوهایتان را به صورت ۹۰ درجه به سمت شکم بکشید.

خلاصه هر آنچه که باید در مورد پای پرانتزی بدانید

پای پرانتـزی معضلی دردناک و ناخوشایند است که برخی از کودکان به طور مادرزادی دچار آن می‌شوند. زمانی که کودکی با پای پرانتزی متولد می‌شود، پاهای او به سمت داخل متمایل شد‌ه و به درستی کنار هم قرار نمی‌گیرند. این عارضه احتمال دارد یکی از پاها یا هر دو پای کودک را تحت تاثیر قرار دهد. در اغلب موارد، درمان پای پرانتزی از طریق ورزش هایی مانند حرکات کششی و اصلاحی درمان می‌شود. با این حال در موارد شدید، بدون عمل جراحی پای پرانتزی کودک درمان نمی‌شود.

متاسفانه تاکنون علت قطعی پاهای پرانتزی مشخص نشد‌ه است. اما با رعایت برخی نکات که در مقاله فوق ذکر شد، می‌توان تا حدودی خطر ایجاد این عارضه را کاهش داد.

سوالات متداول

۱٫ آیا می‌توان از عارضه زانو پرانتزی پیشگیری کرد؟

برای پیشگیری از بروز این عارضه راه خاصی وجود ندارد. شما می‌توانید با تغذیه مناسب و جلوگیری از آسیب دیدن در هنگام راه رفتن به تشکیل صحیح استخوان‌های کودک کمک کنید. همچنین در صورت تشخیص پرانتزی بودن پاهای کودک برای درمان سریع‌تر و جلوگیری از آسیب بیشتر پاها به پزشک متخصص ارتوپد مراجعه بفرمایید.

۲٫ در صورت عدم درمان زانوی پرانتزی چه مشکلاتی ایجاد می‌شود؟

عدم درمان به موقع این عارضه سبب بدشکلی، کاهش تعادل، آرتروز زودرس، کوتاه شدن قد، راه‌رفتن اردکی، چرخش ساق و فشار زیاد به مفصل زانو و درد شدید می‌شود.