پوکی استخوان (Osteoporosis) در نتیجه کاهش تراکم استخوان اتفاق می‌افتد. این بیماری به کاهش استحکام استخوان‌ها در برابر صدمات و شکستگی‌ها منجر می‌شود. ضعف استخوان‌ها و بروز شکستگی‌های ناگهانی در شرایط مختلف، از اصلی‌ترین علائم پوکی استخوان به شمار می‌رود. در اغلب موارد بهترین راه برای درمان پوکی استخوان، مصرف داروی تجویز شـده توسط پزشک است. معمولا با افزایش سن، درصد بالایی از مردم دچار پوکی استخوان می‌شوند، اما با مصرف مکمل و مراقبت خانگی می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد.
جهت کسب اطلاعات کافی در مورد علت، علائم، راه‌های تشخیص و درمان و جلوگیری از پوکی استخوان مقاله زیر را مطالعه نمایید.
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان همان‌گونه که از نامش پیداست، به معنی از بیـن رفتـن قدرت استخوان‌ها است. به هنگام بروز این بیماری، بدن با افزایش بازجذب بافت استخوانی مواجه می‌شود، اما با تولید کمتری برای جایگزینی آن روبه‌رو است. افراد درگیر با پوکی، استخوان‌های ضعیف‌تر و شکننده‌تری دارند. آنها بیشتر در معرض خطر شکستگی در مفصل ران، مهره‌های نخاعی و برخی مفاصل محیطی مانند مچ دست هستند.
طبق اعلام بنیاد بین‌المللی پوکی استخوان (IOF)، بیش از ۴۴ میلیون نفر از جمعیت آمریکا با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند.
بیشتر بخوانید: اعصاب و درد مفاصل ناشی از آن
پوکی استخوان با چه علائمی بروز می‌کند؟
در اغلب موارد پوکی استخوان به مرور دیـده می‌شود. به طوری‌که افراد تا وقتی دچار یک آسیب یا شکستگی در اثر سانحه نشوند، از وجود بیماری بی‌خبرند. علائم بیماری پوکی استخوان حتی در شرایط عجیبی مانند عطسه و سرفه نیز بروز می‌کنند. به‌طوری‌که با عطسه و سرفه‌هایی خفیف شکستگیهایی جزئی و ناگهانی در استخوان‌های فرد اتفاق می‌افتد.
در موارد حاد و شدید، پوکی استخوان به شکستگی مهره‌های ستون فقرات نیز منجر می‌شود. این حادثه به ایجاد شرایط بسیار وخیمی مانند تغییر وضعیت، خمیدگی و انحنای ستون فقرات فرد می‌انجامد. به‌علاوه ممکن است افراد دچار کاهش قد شـوند و حتی لباس‌هایشان نیز مانند گذشته مناسب تن آنها نباشد.
چگونه تشخیص دهیم که آیا دچار پوکی استخوان شده‌ایم یا خیر؟!
درمان پوکی استخوان همچون دیگر بیماری‌های خاص، نیازمند معاینات و بررسی‌های پزشکی برای تشخیص است. به محض مراجعه به پزشک، وی اطلاعاتی از سوابق پزشکی و خانوادگی و شرایط جسمی شما درخواست خواهد کرد. اغلب پزشکان در صورت مشکوک شـدن به این معضل، برای تشخیص دقیق‌تر بیماری اسکن تراکم مواد معدنی استخوان (BMD) را تجویز می‌کنند. برای اسکن تراکم استخوان نیز از نوعی اشعه ایکس به نام جذب‌سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DEXA) بهره می‌گیرند. DEXA قادر به نمایش خطر شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان بـوده و تاثیر درمان‌ها در فرد را نشان می‌دهد. نتایج این تست وجود پوکی استخوان خفیف و تراکم استخوانی مناسب را نشان می‌دهند. اکثر پزشکان به بیماران خود توصیه می‌کنند که هر ۲ سال یک بار این آزمایش را انجام دهند.
اسکن DEXA با استفاده از دو دستگاه زیر انجام می‌شود:
دستگاه مرکزی: نوعی اسکن مبتنی بر بیمارستان که تراکم استخوان لگن و ستون فقرات افراد را می‌سنجد.
دستگاه جانبی: دستگاهی سیار که برای آزمایش استخوان مچ، پاشنه یا انگشت به کار می‌رود.
اسکن اولتراسوند روش دیگری است که به کمک آن پزشک متخصص قادر به تشخیص پوکی استخوان خواهد بود. این آزمایش از استخوان پاشنه پا گرفـته می‌شود و در مراقبت‌های اولیه کاربرد دارد.
بهترین راه درمان پوکی استخوان‌ها چیست؟
زمانی که پزشک از نوع و شدت پوکی استخوان مطلع شد، پشنهادهای درمانی مناسب را ارائه می‌کند. روش‌های درمانی مختلف به منظور اهداف زیر انجام می‌شوند:
- جلوگیری از شکستگی
- کاهش علائم پوکی استخوان
- افزایش توانایی افراد برای ادامه زندگی روزمره
- کندی روند پیشرفت پوکی استخوان و پیشگیری از آن
- محافظت از تراکم مواد معدنی استخوان و توده استخوانی سالم
اولین راه پیشگیری و درمان پوکی استخوان، تغییر سبک زندگی، مصرف مکمل و داروی تجویزی پزشک است.
اصلی‌ترین داروی تسکین‌دهنده درد پوکی استخوان چیست؟
در علم پزشکی برای هر دردی دارویی خاصی تولید و شناختـه شـده است. برای درمان پوکی استخوان نیز برخی داروی موثر وجود دارد که در زیر به شرح آنها می‌پردازیم:
- بیس فسفونات‌ها: نوعی داروی ضد جذب هستند که روند رشد پوکی استخوان و خطر شکستگی را کاهش می‌دهند.
- هورمون پاراتیروئید، مانند تری پاراتید: با تحریک تشکیل استخوان به درمان افرادی با خطر شکستگی بالا کمک می‌کند.
- آگونیست‌ها یا آنتاگونیست‌های استروژن: مانند رالوکسیفن که از خطر شکستگی ستون فقرات پس از یائسگی بانوان می‌کاهند.
- کلسی تونین: در پیشگیری از شکستگی ستون فقرات در زنان یائسه موثر است و موجب مدیریت درد پس از شکستگی توسط بیمار می‌شود.
محققان بر این باورند که در آینده‌ای نه چندان دور از سلول‌های بنیادی برای درمان پوکی استخوان بهره بگیرند. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۶ انجام شد، نشان داد که تزریق نوع خاصی از سلول‌های بنیادی به موش‌ها، پوکی و تحلیل استخوان را رفع کرد. پژوهشگران همچنین ادعا می‌کنند که عوامل ژنتیکی نیز تعیین‌کننده تراکم استخوانی هستند. تحقیقات در این زمینه هنوز به پایان نرسیـده است و آنها در تلاشند که بدانند کدام ژن‌ها مسئول تعیین تراکم استخوان هستند؟
چه عواملی خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند؟
در حالت کلی بدن به شکل متوالی بافت‌های استخوانی قدیمی را جذب و استخوان جدید ایجاد می‌کند. این امر برای حفظ تراکم استخوان، استحکام و یکپارچگی ساختار استخوان‌ها ضروری است. عموما در بازه سنی ۳۵ سال به بالا استخوان‌ها ضعیف می‌شوند و خطر ابتلا به پوکی افزایش می‌یابد. در حالت کلی زنان و مردان هر دو در معرض خطر ابتلا به پوکی هستند، اما قدرت شیوع این بیماری در زنان و بویژه پس از یائسگی بیشتر است. در دوران یائسگی میزان استروژن بدن به شدت کاهش می‌یابد که خود عاملی محافظت‌کننده در برابر پوکی استخوان است.
اگرچه افزایش سن عاملی بسیار موجه برای ابتلا به پوکی استخوان است، اما عوامل دیگری نیز خطر ابتلا به آن را افزایش می‌دهند. برخی از این عوامل قابل تغییر هستند، اما اجتناب از برخی دیگر ممکن نیست.
عوامل اجتناب‌ناپذیری که خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند، عبارتند از:
- قد و وزن
- رژیم غذایی
- سابقه شکستگی
- انتخاب سبک زندگی
- قومیت: سفیدپوستان و آسیایی‌ها
- سن: محدوده سنی ۳۰ سال به بالا و دوران پس از یائسگی
- کاهش هورمون‌های جنسی: کمبود سطح استروژن
- عوامل ژنتیکی: وجود افراد مبتلا به پوکی در بستگان درجه یک
بیشتر بخوانید: رژیم لاغری سریع و سالم چه ویژگی هایی دارد؟
عوامل خطری که با رعایت آنها می‌توان از بروز پوکی جلوگیری کرد، عبارت است از:
- عدم فعالیت
- بی‌تحرکی
- ورزش های تحمل وزن: با ایجاد فشار کنترل‌شده، رشد استخوان را تقویت می‌کند.
- داروها و شرایط بهداشتی: بعضی از بیماری‌ها یا داروها موجب تغییر در سطح هورمون‌ها و کاهش توده استخوانی می‌شوند. بیماری‌هایی همچون پرکاری تیروئید، پرکاری پاراتیروئید و سندرم کوشینگ از جمله آنها هستند.
شرایط پزشکی افزایش‌دهنده خطر ابتلا به پوکی
بیماری‌هایی که خطر ابتلا به پوکی را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- اختلالات غده هیپوفیز
- پرکاری تیروئید و پاراتیروئید
- کمبود استروژن یا تستوسترون
- سندرم کوشینگ، یک اختلال غده فوق کلیوی
- مشکلات جذب مواد معدنی مانند بیماری سلیاک
- بیماری‌های خودایمنی مثل آرتریت روماتوئید و اسپوندیلیت آنکیلوزان
داروهای افزایش‌دهنده خطر ابتلا به پوکی
داروهایی نیز وجود دارند که با مصرف آنها میزان ریسک ابتلا به پوکی استخوان بالا می‌رود. موارد زیر از جمله آنها هستند:
- هورمون تیروئید
- دیورتیک‌های تیازیدی
- برخی داروهای ضد افسردگی
- بعضی داروهای حاوی ویتامین A (رتینوئید)
- تیازولیدین دیون‌ها، که برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می‌شوند
- داروهای ضد انعقاد و رقیق‌کننده خون، از جمله هپارین و وارفارین
- گلوکوکورتیکوئیدها و کورتیکواستروئیدها، از جمله پردنیزون و پردنیزولون
- مهارکننده‌های آروماتاز مانند آناستروزول یا آریمیدکس که هورمون‌های جنسی را کاهش می‌دهند
- مهارکننده‌های پمپ پروتئین (PPIs) و سایر آنتی اسیدها که بر وضعیت مواد معدنی تأثیر منفی می‌گذارند
- برخی از عوامل سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مانند سیکلوسپورین که هم جذب و هم تشکیل استخوان را افزایش می‌دهند
- برخی از عوامل شیمی درمانی از جمله لتروزول که برای درمان سرطان سینه و لوپرورلین برای سرطان پروستات و سایر شرایط استفاده می‌شوند.
چطور می‌توان از بروز پوکی استخوان جلوگیری کرد؟
با اعمال برخی تغییرات در سبک زندگی، رعایت نکات تغذیه‌ای و مصرف مکمل‌های تقویتی می‌توان تا حدودی از خطر ابتلا به پوکی کاست. مصرف کلسیم و ویتامین D برای رشد استخوان‌ها ضروری است و نقشی حیاتی در تقویت آنها دارد. توصیه می‌شود روزانه کلسیم کافی را از مواد مغذی یا مکمل‌های تغذیه‌ای دریافت کنید. میزان مصرف کلسیم در افراد بالای ۱۹ سال، ۱۰۰۰ میلی‌گرم تعیین شـده است. با افزایش سن، این مقدار نیز افزایش می‌یابد. به‌طوری‌که زنان بالای ۵۱ سال و همه بزرگسالان از ۷۱ سال به بعد باید روزانه ۱۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم مصرف کنند.
منابع غذایی حاوی کلسیم عبارتند از:
- غلات صبحانه غنی‌شده
- لبنیاتی مانند شیر، پنیر و ماست
- سبزیجات برگ سبز، مانند کلم پیچ و کلم بروکلی
- ماهی‌هایی با استخوان‌های نرم، مانند ماهی قزل آلا و ماهی تن
از آنجایی‌که ویتامین D نقشی کلیدی در جلوگیری از پوکی استخوان دارد، از تامین آن نیز نباید غافل باشید. این ویتامین به جذب کلسیم در بدن کمک می‌کند. منابع غذایی دارای ویتامین دی عبارتند از:
- جگر
- غذاهای غنی‌شده
- ماهی‌های آب شور
در صورتی‌که از مصرف غذاهای فوق ممانعت می‌کنید، می‌توانید ویتامین D مورد نیاز خود را از قرارگیری در معرض نور خورشید تامین نمایید.
چه تغییراتی در سبک زندگی از ابتلا به پوکی استخوان جلوگیری می‌کنند؟
علاوه بر موارد مذکور، عوامل دیگری نیز وجود دارند که با رعایت آنها می‌توان خطر ابتلا به پوکی را به حداقل رساند. نکات زیر از جمله این عوامل هستند:
- سعی کنید به طور کلی از سیگار کشیـدن بپرهیزید؛ زیرا با کاهش رشد استخوان‌های جدید همراه است و سطح استروژن را در زنان کاهش می‌دهد.
- از مصرف الکل بپرهیزید تا موجب تقویت استخوان‌های سالم و جلوگیری از سقوط خود شوید.
- ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی را به طور مکرر انجام دهید؛ زیرا باعث تقویت استخوان‌ها و حمایت از عضلات می‌شود.
- ورزش‌هایی مانند یوگا که خطر سقوط و شکستگی را کاهش می‌دهد، به تقویت، انعطاف‌پذیری و تعادل استخوان‌ها نیز کمک می‌کند.
سخن پایانی
پوکی استخوان یکی از رایج‌ترین بیماری‌ها در دوران کهولت سن و پس از یائسگی است. ضعف توده‌های استخوانی و تحریک آنها در قبال شکستگی‌های مکرر، از اصلی‌ترین علائم پوکی استخوان هستند. به منظور جلوگیری از بروز پوکی استخوان بهتر است که به نکات تغذیه‌ای سالم توجه کنیم. همچنین مصرف مکمل و داروی مناسب برای پوکی استخوان را در برنامه روزمره خود قرار دهیم. افرادی که پوکی استخوان‌ها را جدی نمی‌گیرند و به‌موقع در پی تشخیص و درمان خود برنمی‌آیند، شاهد عوارض سخت و جبران‌ناپذیری خواهند بود. دردهای مداوم، شکستگی‌های عمیق ستون فقرات و کاهش قد از جمله این عوارض است.
[accordion title=”سوالات متداول”]
[accordion-item title=”آیا مصرف شیر و لبنیات به تنهایی برای پیشگیری از پوکی استخوان کافی است؟”]
خیر، علاوه بر مصرف مواد مغذی حاوی کلسیم نیاز به مصرف مکمل ویتامین D و سایر راهکارهای پیشگیری نیز می‌باشد.
[/accordion-item]
[accordion-item title=”علائم پوکی استخوان از کدام بخش بدن شروع می‌شود؟”]
پوکی استخوان عموما از استخوان‌های ستون مهره‌ها شروع به ظهور می‌کند.
[/accordion-item]
[accordion-item title=”آیا بیماری پوکی استخوان منجر به مرگ می‌شود؟”]
خیر، اساسا پوکی استخوان منجر به مرگ نمی‌شود. فقط در صورت عدم مراقبت کافی در شکستگی‌های وخیم امکان بروز عوارض بسیار جدی حتی مرگ وجود دارد.
[/accordion-item]
[/accordion]
