دیابت نوعی بیماری مزمن است که سیستم بدنی افراد مبتلا به آن، نمی‌تواند قند مصرفی را برای تولید انرژی بسوزاند. بیماری قند یا دیابت در انواع مختلف و با نشانه های خاص در افراد ظاهر می‌شود. نشانه های دیابت کاملا آشکار است؛ بنابراین تشخیص خانگی آن هم سخت نیست. با این وجود به دلیل تنوع اقسام دیابت، بهتر است برای تشخیص نوع یک یا دو آن به پزشک متخصص مراجعه کنیم.
اگر مایلید اطلاعات کاملی درباره بیماری قند خون به دست آورید، تا پایان مقاله همراه ما باشید.
دیابت چیست؟
بیماری قند، همان‌طور که از نامش پیداست، مربوط به بالا یا پایین بـودن قند خون افراد است. بدن افراد دیابتی انسولین کافی تولید نمی‌کند یا نمی‌تواند به طور صحیح از آن استفاده کند. در صورتی‌که این بیماری را جدی نگیریم و به دنبال تشخیص نوع دقیق و راه‌های درمان متناسب نباشیم، عواقب ناگواری در پی خواهد داشت. به‌طوری‌که عدم درمان یا پیشگیری به‌موقع قند خون بالا، به اعصاب، چشم‌ها، کلیه‌ها و سایر اندام‌های ما صدمه می‌زند.
متاسفانه درمان قطعی دیابت امکان‌پذیر نیست، اما با مصرف قرص و داروهای خاص، تاحدی قابل کنترل است. برای مدیریت بیماری دیابت لازم است که فرد بیمار از مواد مغذی مضر پرهیز و به توصیه‌های پزشک معالج خود عمل کند.
انواع دیابت و نشانه های آن
در حالت کلی سه نوع دیابت وجود دارد که هریک با نشانه های خاصی پدیدار می‌شوند. با اینکه علل بیماری در هر فرد متفاوت از دیگری است، اما ریشه اصلی دیابت به عدم مدیریت قند خون بازمی‌گردد.
انواع بیماری دیابت به سه دسته زیر تقسیم می‌شود:
- نوع یک: دیابت نوع ۱ نوعی بیماری خود ایمنی است که سیستم ایمنی با حمله به سلول‌های پانکراس، (محل ساخت انسولین) آنها را نابود می‌کند. علت قطعی این حمله مشخص نیست.
- نوع دو : دیابت نوع ۲ شایعترین نوع این بیماری است و با مقاوم شـدن بدن در برابر انسولین و انباشتگی قند در خون ایجاد می‌شود. آمارها نشان می‌دهند که حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد افراد دیابتی به نوع دو مبتلا هستند.
- دیابت بارداری: در قند خون بارداری، هورمون‌های مسدود کننـده انسولین که توسط جفت تولید می‌شوند این نوع بیماری را پدید می‌آورند.
گفتنی است که در بدن افراد مبتلا به بیماری قند، فرآیندی به نام پیش دیابت نیز شکل می‌گیرد. این بدین معنی است که قند خون ما فراتر از حد انتظار باشد، اما هنوز به نوع دوم قند خون دچار نشده‌ایم. با این حال مشاهده علائم پیش دیابت به خودی خود نشانه احتمال بروز قند خون نوع ۲ در آینده است.
نشانه های دیابت در انواع مختلف آن
اگرچه افزایش قند خون، اصلی‌ترین نشانه دیابت است، اما علائم هر نوع از بیماری با دیگری تفاوت عمده‌ای دارد. در ادامه به بررسی تمامی نشانه های بارز انواع دیابت و راه‌های درمان هریک از آنها می‌پردازیم:
علائم عمومی بیماری قند در اکثر افراد عبارت است از :
- افزایش تشنگی و گرسنگی
- تکرر ادرار
- کاهش وزن
- خستگی مفرط
- تاری دید
- زخم‌های مقاوم
علاوه بر علائم کلی مذکور، برخی از نشانه های دیابت فقط در مردان دیـده می‌شود که عبارتند از:
- کاهش میل جنسی
- اختلال نعوظ
- ضعف قدرت عضلانی
برخی از علائم نیز مختص زنان است، مانند:
- خشکی واژن
- عفونت‌های مجاری ادراری
- عفونت قارچی
- خشکی و خارش پوست
این علائم در تمامی بیماران مشترک است. از سوی دیگر انواع مختلف بیماری دیابت با نشانه های مختلفی همراه است که آنها را شرح می‌دهیم.
علائم دیابت نوع یک
عموما دیابت نوع ۱ با نشانه های زیر بروز می‌کند:
- تکرر ادرار
- تاری دید
- خستگی
- افزایش تشنگی و گرسنگی شدید
- کاهش وزن ناخواسته
- تغییرات خلق و خو
علائم دیابت نوع ۲
قند خون نوع ۲ نیز با این نشانه‌ها همراه است:
- افزایش تشنگی و گرسنگی
- تاری دید
- افزایش ادرار
- خستگی
- زخم‌های دیر التیام
- عفونت‌های مکرر
علائم دیابت بارداری
معمولا این نوع از قند خون نشانه خاصی ندارد. برای تشخیص این بیماری آزمایش قند خون و تحمل گلوکز خوراکی در هفته‌های ۲۴ و ۲۸ بارداری ضروری است. فقط در برخی موارد امکان دارد که فرد مبتلا به دیابت بارداری احساس تشنگی زیاد یا تکرر ادرار داشتـه باشد.
علل به وجود آورنـده بیماری قند
انواع مختلف این بیماری ناشی از علل خاصی است که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم:
دیابت نوع ۱: تاکنون علت قطعی دیابت نوع ۱ مشخص نشـده است. بعضا این بیماری برگرفته از ضعف سیستم ایمنی بدن و حمله سلول‌های بتای تولیدکننده انسولین در لوزالمعده است.
دیابت نوع ۲: علت این بیماری ناشی از عوامل ژنتیکی و سبک زندگی افراد است. اضافه وزن یا چاقی نیز در افزایش خطر ابتلا به آن دخیل است. افراد مبتلا به این بیماری ژن‌های مشترک دارند که منجر به افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ و اضافه وزن در آنها می‌شود.
دیابت بارداری: به دلیل تغییرات هورمونی در دوران حاملگی ظاهر می‌شود. زیرا هورمون‌های ایجاد شـده توسط جفت، سلول‌های فرد باردار را نسبت به اثرات انسولین کمتر حساس می‌کند. همین امر موجب افزایش قند خون در دوران بارداری می‌گردد. امکان ابتلای افراد دارای اضافه وزن به دیابت بارداری بیشتر از سایر افراد است.
عوامل افزایش‌دهنـده خطر ابتلا به بیماری قند خون
عواملی افزایش‌دهنده خطر ابتلا به این بیماری شامل این موارد است:
نوع ۱: کودکان و نوجوانان، والدین یا خواهر و برادر افراد مبتلا به این بیماری بیشتر در معرض خطر دیابت نوع یک هستند.
نوع ۲: افراد دارای ۴۵ سال یا بالاتر یا دارای اضافه وزن، کسانی‌که فعالیت بدنی ندارند و یا قبلا دیابت بارداری را تجربه کرده‌اند، بیشتر به دیابت نوع دو گرفتار می‌شوند. به‌علاوه مشاهده فرآیند پیش دیابت یا نشانه هایی مانند فشار خون بالا، کلسترول یا تری گلیسیرید بالا از دیابت نوع ۲ در آینده خبر می‌دهد. مسائل ژنتیکی نیز باعث افزایش خطر ابتلا در والدین یا خواهر و برادرهای مبتلا به این بیماری می‌شود. گفتنی است که دیابت نوع ۲ نیز در بعضی از نژادها و اقوام مختلف نیز اثرگذار است. به‌طوری‌که مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۶ نشان داد که افراد آمریکایی، آفریقایی و اسپانیایی تبار بیش از سفیدپوستان دچار این بیماری می‌شوند.
دیابت بارداری: خطر ابتلا به این نوع دیابت نیز در موراد زیر بالا می‌رود:
- اشخاص بالای ۲۵ سال
- افرادی که اضافه وزن دارند
- افراد دارای سابقه خانوادگی
- مادرانی که نوزادی با وزن بالا به دنیا آورده‌اند
- مبتلایان به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- کسانی‌که در بارداری قبلی خود دچار دیابت بارداری بوده‌اند
عوارض جبران‌ناپذیر بیماری قند خون
همه ما می‌دانیم که قند خون بالا به اندام‌ها و بافت‌های کل بدن آسیب‌های جدی می‌رساند. به این معنا که با افزایش قند خون و گذر زمان، میزان عوارض بیماری بیشتر خواهد بود.
پیامدهای زیر از جمله عوارض سخت و تحمل‌ناپذیر بیماری دیابت هستند:
- حمله قلبی
- سکته مغزی
- نوروپاتی و نفروپاتی
- رتینوپاتی و فقدان بینایی
- کاهش شنوایی
- آسیب‌هایی از قبیل عفونت و انواع زخم در پاها
- افسردگی
- زوال عقل
- بیماری‌های پوستی
- عفونت‌های باکتریایی و قارچی
بیشتر بخوانید: افسردگی؛ از تشخیص تا درمان
دیابت بارداری کنترل نشـده نیز موجب بروز عوارضی از قبیل زیر در جنین و مادر خواهد بود:
- زایمان زودرس
- وزن بیش از حد جنین در زمان تولد
- افزایش خطر ابتلا به قند خون نوع ۲ در مراحل بعدی زندگی
- کاهش قند خون
- زردی نوزاد
- تولد جنین مرده
- فشار خون بالای مادر
- عدم موفقیت در زایمان طبیعی و نیاز به زایمان سزارین
راه‌های مدیریت و درمان بیماری قند
در اغلب موارد پزشکان برای بهبود بیماری قند، قرص‌ها و داروهایی را تجویز میکنند. طرز مصرف بعضی از این داروها دهانی و برخی دیگر تزریقی است. انواع مختلف این بیماری به روش‌های مختلف قابل درمان است که در زیر به شرح تک تک آنها می‌پردازیم:
درمان نوع ۱
اساسی‌ترین راه درمان نوع ۱ این بیماری، مصرف هورمون انسولین است. انواع مختلفی از انسولین وجود دارد که سرعت شروع به کار و مدت زمان ماندگاری اثرات آنها متفاوت است.
انسولین سریع‌الاثر: پس از ۱۵ دقیقه شروع به اثربخشی می‌کند و تاثیر آن ۲ تا ۴ ساعت در بدن باقی می‌ماند.
کوتاه اثر: در عرض ۳۰ دقیقه شروع به کار می‌کند و مدت زمان اثرگذاری آن از ۳ تا ۶ ساعت است.
متوسط اثر: در عرض ۲ تا ۴ ساعت شروع به کار می‌کند و ۱۲ تا ۱۸ ساعت طول می‌کشد.
طولانی اثر: ۲ ساعت پس از تزریق شروع به کار می‌کند و تا ۲۴ ساعت دوام می‌آورد.
انسولین با اثر فوق‌العاده طولانی: اولین اثرات آن ۶ ساعت پس از تزریق شروع می‌شود و ۳۶ ساعت یا بیشتر در بدن می‌ماند.
انسولین پیش مخلوط: در عرض ۵ تا ۶۰ دقیقه شروع به کار می‌کند و ۱۰ تا ۱۶ ساعت تاثیر دارد.
درمان نوع ۲
در حالت کلی مدیریت دیابت نوع ۲ با رژیم غذایی و ورزش امکان‌پذیر است. در صورتی‌که با تغییر سبک زندگی میزان قند خون کاهش نیافت، نیاز به دارو الزامی خواهد بود.
قرص ها و داروهای زیر قند خون را کاهش می‌دهند:
مهارکننده‌های آلفا گلوکوزیداز: به تجزیه قندها و غذاهای نشاسته‌ای آکاربوز (پرکوز) و کاهش میگلیتول در بدن کمک می‌کند.
بیگوانیدها: میزان گلوکز کبد که متفورمین می‌سازد را کاهش می‌دهد (گلوکوفاژ، ریومت)
مهارکننده‌های DPP-4: قند خون را بدون کاهش بیش از حد آلوگلیپتین (Nesina)، لیناگلیپتین (Tradjenta)، ساکساگلیپتین (Onglyza) و سیتاگلیپتین (Januvia) بهبود می‌بخشند.
پپتیدهای شبه گلوکاگون: پانکراس را به تولید بیشتر انسولین تحریک می‌کند. سماگلوتید (Ozempic)، دولاگلوتاید (Trulicity)، اگزناتید (Byetta) و لیراگلوتاید (Victoza) از جمله آنها هستند.
مگلیتینیدها: لوزالمعده را تحریک به تولید انسولین بیشتری می‌کند. ناتگلینید و رپاگلینید از نمونه‌های آن هستند.
مهارکننده‌های SGLT2: گلوکز بیشتری را در ادرار کاناگلیفلوزین (Invokana)، داپاگلیفلوزین (Farxiga) و امپاگلیفلوزین (Jardiance) آزاد میکنند.
سولفونیل اوره‌ها: پانکراس را تحریک میکنند تا انسولین بیشتری آزاد کند. مانند: گلیبورید (گلیناز)، گلیپیزید (گلوکترول) و گلیمپرید (آماریل)
تیازولیدین دیون‌ها: به عملکرد بهتر انسولین کمک میکنند. پیوگلیتازون (Actos) و روزیگلیتازون از نمونه‌های آن هستند.
در برخی موارد به مصرف بیش از یکی از این داروها نیاز است. همچنین برخی افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ در کنار قرص ها و داروهای تجویزی نیاز به مصرف انسولین نیز دارند.
درمان دیابت بارداری
افراد مبتلا به دیابت بارداری، باید مراقبت سطح قند خون خود در طول روز باشند. در صورتی که قند خون آنها بالا باشد، با تغییر رژیم غذایی و ورزش می‌توان آن را کاهش داد. مطالعات نشان می‌دهد که حدود ۱۵ تا ۳۰% از زنان مبتلا به دیابت بارداری، برای کاهش قند خون خود نیاز به تزریق انسولین دارند. خوشبختانه انسولین برای کودک در حال رشد مضر نیست.
بیشتر بخوانید: آیا از ویژگی های تغذیه در دروان بارداری مطلع هستید؟
دیابت و چگونگی مدیریت آن با رعایت رژیم غذایی
در برخی موارد تغییر رژیم غذایی و رعایت نکات تغذیه‌ای سالم به مدیریت بیماری کمک میکنند.
دیابت نوع ۱: غذاهای نشاسته‌ای یا شیرین باعث افزایش فوری سطح قند خون می‌شوند. همچنین پروتئین و چربی نیز باعث افزایش تدریجی آن خواهد شد. پزشکان همواره توصیه میکنند که افراد دیابتی مقدار کربوهیدرات را کاهش و با دوزهای انسولین خود متعادل کنند.
دیابت نوع ۲: علاوه بر کاهش کربوهیدرات مصرفی باید سطح قند خون خود را ثابت نگه دارید. به همین منظور باید در طول روز وعدههای غذایی کوچک و غذاهای سالمی همچون موارد زیر مصرف کنید:
- میوه‌ها
- سبزیجات
- غلات کامل
- پروتئین فاقد چربی مانند مرغ و ماهی
- چربی‌های سالمی مانند روغن زیتون و آجیل
دیابت بارداری: در طول ۹ ماه بارداری پیروی از رژیم غذایی متعادل برای مادر و کودک ضروری است. در این دوران مادر باردار باید مراقب اندازه وعدههای خود باشد و از مصرف غذاهای شیرین یا شور پرهیز کند. با اینکه مصرف شکر تا حدودی برای تغذیه کودک در حال رشد واجب است، اما باید از مصرف بی‌رویه آن بپرهیزید.
بیشتر بخوانید: رژیم لاغری سریع و سالم چه ویژگی هایی دارد؟
رابطه ورزش و کنترل دیابت
علاوه بر رعایت رژیم غذایی، مراقبت‌های پزشکی و مصرف دارو، ورزش نیز در مدیریت بیماری قند بسیار موثر است. این موضوع برای همه انواع دیابت صدق می‌کند و پزشکان در وهله اول به فعالیت بدنی توصیه میکنند. زیرا با فعالیت جسمی، سلول‌ها به طور موثرتری به انسولین واکنش نشان می‌دهند و سطح قند خون کاهش می‌یابد. ورزش منظم نیز همچنین فوایدی از قبیل زیر خواهد داشت:
- حفظ وزن متعادل
- کاهش عوارض بیماری
- بهبود حافظه
- تقویت خلقیات
- خواب بهتر
توصیه می‌شود که افراد مبتلا به قند خون نوع ۱ یا ۲ حداقل به مدت ۱۵۰ دقیقه ورزش متوسط در طول هفته انجام دهند. هم‌اکنون هیچ برنامه ورزشی بخصوصی برای افراد دیابتی وجود ندارد. اما اگر باردار هستید، به آرامی شروع به تمرین کنید و به مرور زمان سطح فعالیت خود را در طول زمان افزایش دهید.
بهترین ورزش‌ها و تمرینات مناسب برای این بیماری عبارتند از:
- شنا
- رقص
- پیاده‌روی
- دوچرخه‌سواری
به یاد داشتـه باشید که قبل از شروع برنامه‌ریزی حتما با پزشک خود در این باره صحبت کنید. ممکن است پزشک برای کنترل قند خون قبل و بعد از تمرین توصیه‌هایی داشته باشد. به این منظور بهتر است از یک مربی ورزشی آشنا با دیابت یا فیزیولوژیست ورزش کمک بگیرید.
بیشتر بخوانید: تناسب اندام و ارتباط آن با ورزش و تغذیه
روش‌های تشخیص بیماری قند
با وجود نشانه های قطعی و مشابه در افراد بیمار، مهم است که برای تشخیص نوع و درمان دیابت به پزشک مراجعه نمایید. پزشک متخصص برای تشخیص هرچه دقیق‌تر بیماری آزمایش‌های گوناگونی را تجویز خواهد کرد.
از جمله این آزمایش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آزمایش گلوکز پلاسمای ناشتا (FPG): به طور ناشتا قند خون را اندازه‌گیری می‌کند.
آزمایش A1C: تصویری از سطح قند خون افراد در ۳ ماه گذشته ارائه می‌دهد. - تست‌های تشخیص دیابت بارداری شامل:
- تست چالش گلوکز: یک ساعت پس از نوشیـدن مایعات قندی، قند خون را بررسی میکنند.
- تست تحمل گلوکز: در صورتی‌که نتایج در طول آزمایش تست چالش گلوکز، استاندارد نباشد، تست تحمل گلوکز انجام می‌گیرد. برای انجام این آزمایش پس از ناشتا در طول شب، قند خون فرد بررسی می‌شود. پس از صرف نوشیدنی شیرین و گذشت یک ساعت و سپس بعد از ۲ ساعت آزمایش قند خون دوباره انجام می‌گیرد.
به یاد داشتـه باشید که با تشخیص هر چه سریع‌تر بیماری، مدیریت و درمان آن زودتر امکان می‌یابد. در نتیجه از بروز عوارض احتمالی تا حدودی کاستـه می‌شود.
راه‌های پیشگیری از بیماری قند
در حالت کلی پیشگیری از بیماری قند بسیار سخت است؛ زیر را در اغلب موارد این بیماری ناشی از مسائل ژنتیکی است. متاسفانه دیابت نوع ۱ به هیچ وجه قابل پیشگیری نیست؛ زیرا به علت مشکلات سیستم ایمنی اتفاق می‌افتد. برخی از علل دیابت نوع ۲، مانند ژن‌ها یا سن نیز تحت کنترل نیستند. با این حال برخی از تدابیر موجود برای مدیریت و کنترل دیابت مانند ورزش و تغییر رژیم غذایی مناسب هستند.
افرادی که مرحله پیش دیابت را مشاهده کرده‌اند، بهتر است برای تاخیر یا پیشگیری از قند خون نوع ۲ نکات زیر را رعایت کنند:
- حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته تمرینات هوازی مانند پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری انجام دهند.
- از مصرف چربی‌های اشباع‌شده، ترانس و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده به شدت بپرهیزند.
- میوه، سبزیجات و غلات کامل را در برنامه غذایی رومزه خود قرار دهند.
- وعدههای غذایی خود را کوچک‌تر کنند.
- در صورت ابتلا به اضافه وزن یا چاقی، ۵ تا ۷% از وزن خود را کاهش دهند..
جمع‌بندی
بیماری قند که به آن دیابت می‌گویند در انواع و نشانه های مختلف بروز می‌کند و افراد در سنین مختلف را درگیر می‌سازد. نشانه های دیابت در مواردی آنقدر خفیف است که در اوایل ابتلا، به سختی قابل تشخیص خواهد بود. ژن‌ها و عوامل محیطی تاثیر بسزایی در ایجاد این بیماری دارند. سابقه خانوادگی و شرایط پزشکی نیز در احتمال ابتلا اثرگذار است. با رعایت نکات تغذیه‌ای، کاهش وزن و انجام تمرینات بدنی می‌توان تا حدودی از تشدید بیماری جلوگیری کرد. این بیماری عوارض پزشکی جدی را همراه دارد و به طور قطعی درمان نمی‌شود. فقط با انجام مراقبت‌های پزشکی و مصرف داروهایی خاص می‌توان از شدت بیماری کاست.
بیماری قند در انواع مختلفی از جمله نوع ۱ و ۲ یا دیابت بارداری در افراد بروز می‌کند. امکان بروز این بیماری در تمامی سنین وجود دارد؛ بنابراین بهتر است همیشه در پی رعایت مراقبتی و پیشگیری باشیم. افرادی که هرگز دیابت نداشته‌اند، احتمال دارد به طور ناگهانی در دوران بارداری دچار دیابت بارداری شوند. قند خون بارداری منجر به عوارضی مانند زردی یا مشکلات تنفسی در نوزاد می‌شود.
[accordion title=”سوالات متداول”]
[accordion-item title=”آیا کودکان نیز در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند؟”]
متاسفانه بله، کودکان نیز به دیابت نوع ۱ و ۲ مبتلا می‌شوند. از این رو مدیریت قند خون به ویژه در جوانان بسیار مهم است؛ زیرا به اندام‌های مهمی مانند قلب و کلیه‌ها آسیب می‌ساند.
[/accordion-item]
[accordion-item title=”اصلی‌ترین نشانه های دیابت در کودکان چیست؟”]
افزایش تشنگی، تکرر ادرار، خستگی مفرط و تاری دید از مهم‌ترین نشانه های دیابت در کودکان است. با این حال برخی کودکان هیچ علائمی را بروز نمی‌دهند.
[/accordion-item]
[accordion-item title=”آیا تزریق انسولین عوارضی در پی دارد؟”]
خیر. در حالت کلی انسولین یک داروی کنترل‌کننده دیابت است. در صورتی‌که میزان دوز مصرف و زمان مصرف آن دقیق باشد، هیچ عوارضی نخواهد داشت.
[/accordion-item]
[/accordion]
